Nepalese 'half-weduwen' zetten patriarchaat op z’n kop

De burgeroorlog in Nepal leverde een nieuw woord op: half-weduwe. De term wordt gebruikt voor vrouwen wiens mannen werden ontvoerd door maoïstische rebellen of regeringssoldaten. Soms duurt het jaren voordat ze weer thuiskomen.

Op 13 februari is het precies tien jaar geleden dat de maoïsten van de Communistische Partij van Nepal de eerste aanvallen uitvoerden op politiebureaus en andere overheidsinstellingen. De rebellen beheersen nu delen van vrijwel alle 75 districten in het land. Tijdens de strijd van de afgelopen tien jaar vielen 12.000 doden, waarvan de meeste onschuldige burgers. Tienduizenden anderen moesten hun dorpen ontvluchten, werden gedwongen gerekruteerd door de maoïsten of door het Nepalese leger gearresteerd en opgesloten op verdenking van collaboratie.

In 2004 bleek uit onderzoek in negen districten dat 16 procent van de vrouwen weduwe was of geen idee had waar hun man was. De ‘half-weduwen’ zitten volgens de niet-gouvernementele organisatie Samanata in een kwetsbare positie. Bij veel vrouwen heerst constant angst om slachtoffer te worden van ontvoering, verkrachting of moord. Dat risico lopen hun dochters en schoondochters ook, zei Arzu Rana-Deuba van Samanata onlangs bij een discussiebijeenkomst.

Vorige week maakte de Nepalese Nationale Mensenrechtencommissie (NHRC) bekend dat de maoïsten tijdens een eenzijdig staakt-het-vuren tussen 3 september en 3 december, ruim 5.600 burgers ontvoerden.

Volgens Rana-Deuba kan een ontvoering dramatische gevolgen hebben voor gezinnen, als de ontvoerde kostwinner is. Het gevolg is dat zo’n gezin aan de bedelstaf belandt. Rana-Deuba ondervroeg voor het rapport ‘Changing Roles of Nepali Women due to the Ongoing Conflict and its Impact’ 227 mensen, waarvan 89 procent vrouwen. Van hen had 83 procent een gedwongen verhuizing achter de rug, meestal vanuit een dorp naar de zwaarbewaakte steden met districtshoofdkantoren.

Door afwezigheid van de mannen veranderde ook de rol van de vrouwen. Zestig procent zei actiever te zijn geworden in de plaatselijke gemeenschap, 70 procent had al leningen afgesloten en tweederde van de vrouwen zei een belangrijkere rol in de besluitvorming te hebben gekregen.

Rana-Deube vertelt over een ongeletterde vrouw die nog nooit haar geboortedorp had verlaten. Tegenwoordig reist ze in haar eentje buiten het dorp, bijvoorbeeld om pachtzaken te regelen. In sommige gevallen voelen vrouwen zich minder kwetsbaar dan mannen, zegt ze. Deze vrouw vertelde dat mannen een groter risico lopen vermoord te worden.

Tweederde van de ondervraagde vrouwen oordeelde dat de veranderende rollen goed zijn voor hun zelfvertrouwen, maar 48 procent gaf aan de nieuwe situatie ook als een last te ervaren. Vrouwen die alleen zijn, weduwen of half-weduwen, worden vaker lastig gevallen, zegt Rana-Deuba. Seksueel geweld door veiligheidstroepen is een nieuw gevaar voor ze.

Nepal moet zich nu al bezinnen op de veranderingen in de samenleving, want die zullen blijven als er uiteindelijk vrede wordt bereikt, zegt ze. Het risico bestaat dat dan alleen gekeken wordt naar wederopbouw van de infrastructuur, en niet naar het veranderde maatschappelijke landschap. (JS/PD)