Nina Paley's eigen heilige cartoonoorlog

Even kort, waar gaat Sita Sings the Blues over?
Sita gaat over menselijke emoties, liefdesverdriet in dit geval. De film combineert drie elementen: Het persoonlijke verhaal over mijn scheiding, het verhaal van de Godin Sita uit het hindoe-epos Ramayana en de muziek van Annette Henshaw. Die gaan allemaal over liefde en gemis. Ze spelen in andere tijden en op andere plaatsen, maar ondanks dat is de film heel coherent. Dat komt omdat menselijke emotie universeel is, dat is de boodschap van mijn film.
Identificeer je je met Sita?
In de Hindoecultuur vertegenwoordigt Sita de ideale vrouw. Niet als een rolmodel, maar als een allegorie. Ze is veel te tweedimensionaal, veel te overdreven afhankelijk om echt als een mens te zien. Ik heb ook geprobeerd om dat te laten terugkomen in de manier waarop ik haar getekend heb.
Ik dacht van mezelf altijd dat ik een enorm sterke, nuchtere en onafhankelijke vrouw was. Dat ik nooit zou terugverlangen naar een man die me zou afwijzen. Dat ik helemaal niet op Sita zou lijken. Daar zat ik fout, ik lijk veel meer op Sita dan ik had gehoopt.
Dat is ook wel romantisch, toch?
Yuck! Ik haat romantiek! Ik heb nooit begrepen wat mensen daar nu precies leuk aan vinden. Dood willen, verlangen naar onbereikbare liefdes, wat zien mensen daar toch in? Maar ja, je hebt gelijk, het is afschuwelijk romantisch. Ik denk we er ons minder alleen door voelen.
Je geeft de film tegenwoordig gratis weg, waarom?
Toen ik de film net gemaakt had, heb ik geprobeerd om een distributeur zo ver te krijgen dat die Sita zou gaan verspreiden. Maar dat zou pas kunnen als ik eerst zelf 220.000 dollar op tafel zou leggen voor de rechten op de muziek. Voor een kleine onafhankelijke artiest die met een budget van een paar honderd dollar een film heeft gemaakt is dat natuurlijk onbetaalbaar.
Toen ben ik zelf maar de festivals afgelopen. In oktober 2008 stond ik met Sita op het animatiefilmfestival in San Francisco. Na afloop van de vertoning vertelde ik het publiek dat ze de wet hadden overtreden door naar mijn film te kijken. Mensen moesten er om lachen, maar het was bittere ernst. Het voelt echt verschrikkelijk als je als kunstenaar gecriminaliseerd wordt. Een paar dagen later las ik een essay op questioncopyright.org, “The Promise of a Post-Copyright World”. Toen besloot ik dat ik niet mee wilde doen aan het systeem van intellectueel eigendom.
Het gekke is dat toen Henshaw haar muziek opnam, auteursrechten na 28 jaar vervielen. Dus eigenlijk zou de muziek al vanaf de jaren 50 voor iedereen vrij toegankelijk moeten zijn. Alleen blijft het US Congress met terugwerkende kracht patenten verlengen onder druk van grote mediabedrijven. Nu loopt het copyright van Henshaw af in 2067, maar tot die tijd kan het congres altijd besluiten om er weer even een halve eeuw bij te leggen.
En is een film gratis weggeven dan wel legaal?
Wel, ik heb 50.000 dollar geleend en daar een zogenaamde “step deal” voor gekocht. Dat is de goedkoopste deal om opnames van Henshaw te mogen gebruiken. Ik mag 5000 dvd’s verkopen en 1 miljoen dollar verdienen aan de vertoning van Sita in bioscopen. Maar verder word ik geacht om te zorgen dat mijn film niet door anderen wordt gebruikt of gekopieerd. Over gratis downloaden staat niets in het contract. Ik heb het willen voorleggen aan de patenthouders, maar die onderhandelen niet. Hun tijd is namelijk zo kostbaar dat het ze meer geld kost dan het ze zou opleveren als ze op een specifieke situatie in zouden gaan. Ik heb geprobeerd om contact met ze te leggen, maar daar doen ze gewoon niet aan.
Het is dus heel goed mogelijk dat ik straks aangeklaagd wordt voor wat ik doe. Maar mijn advocaat heeft me verzekerd dat ik dan hooguit veroordeeld kan worden wegens contractbreuk. Daar staat een flinke geldboete op, maar voor het schenden van een patent kun je de gevangenis in gaan. Dit is dus weer zo’n prachtig voorbeeld hoe idioot copyrightwetgeving eigenlijk is.
Wij artiesten zijn een economisch vrij kwetsbare groep. We zijn heel snel geneigd te geloven dat copyright er is om ons te beschermen. Maar dat is een leugen. Copyright is er altijd alleen maar geweest voor distributeurs.
Waarom ben je daar zo zeker van?
Op kunstacademies krijgen studenten tegenwoordig te horen dat ze uit de buurt moeten blijven van materiaal waar auteursrechten op rusten. Dat betekent dus dat we in een systeem zitten dat kunstenaar vertelt om bij kunst uit de buurt te blijven. Een systeem dat cultuur beschouwt als losse eenheden en die in beton probeert te gieten.
Die statische opvatting van cultuur maakt heel veel kapot. Neem bijvoorbeeld Mickey Mouse. Op dit moment doet Disney Studios er alles aan om hem precies zo te laten als hij is. Het gevolg is dat Mickey Mouse totaal niet meer leeft. Het is een compleet nietszeggende figuur geworden. Maar dat is hij niet altijd geweest. Mickey werd bekend met de film Steamboat Willie uit 1928. Dat was een cartoonversie van Steamboat Bill Junior, een destijds erg populaire film van Buster Keaton. Een andere succesvol Disneyfiguur als Tinkerbell is gejat uit het boek Peter Pan van James Barrie. Zo werkt cultuur namelijk. Het borduurt voort op ander werk, bouwt een traditie op en verdiept zich. Uitgerekend Walt Disney is daar groot mee geworden. Tegenwoordig noemen ze dat piraterij.
Wat de copyrighthouders dus in feite doen is onze cultuur in zijn geheel op slot houden. Ze houden hun oligopolie in stand en misgunnen andere artiesten datgene waar ze zelf mee groot zijn geworden. Daarin lijken ze enorm op de fundamentalistische Hindoes die ik achter me aan heb. Die denken ook dat elke interpretatie die je aan “hun” cultuur geeft een misdrijf is.
Heb je veel last van die fundamentalisten?
Ehhh…ach weet je, het is een heel kleine groep gefrustreerde idioten die hele dag niets anders doen dan het internet afstruinen op zoek naar dingen waar ze aanstoot aan kunnen nemen. Vervolgens kondigen ze dat dan met enorm kabaal aan op allerlei sites en dan gaan ze zich verschrikkelijk zitten opwinden. Dat betekent dat ze voortdurend lopen te trollen op mijn weblog en mij bestoken met de meest idiote hatemail die je je maar kunt voorstellen. Meestal zijn het bedreigingen en scheldkannonades, maar ik heb ook een uitputtende lijst met alle passages uit mijn film waarmee ik de Ramayana schade zou berokkenen. Ik kan er de humor wel van inzien dat ik nu mijn eigen heilige cartoonoorlog heb. Verder besteed ik er maar niet te veel aandacht aan, de Amerikaanse wet zit me veel meer dwars.
Denk je dat onze cultuur rijker zou zijn zonder copyrightwetgeving?
Absoluut. Het publiek loopt heel veel mis. Ik vond zelf “The Grey Album” van Danger Mouse heel goed. Dat is een mashup van the White album van the Beatles en the Black album van Jay-Z. Teruggefloten door copyrighthouders en tegenwoordig alleen nog maar illegaal te verkrijgen. Maar ook de muziek van Annette Henshaw die ik voor Sita heb gebruikt. Niemand luistert daar meer naar omdat de “eigenaars” de muziek bij het publiek weghouden. Zo zijn er eindeloze archieven vol kunst die voor ons verboden terrein zijn. Dat is zo verschrikkelijk jammer. Nu Sita voor iedereen gratis beschikbaar is, weet ik zeker dat mijn werk in ieder geval nooit achter de tralies verdwijnt