Nucleaire ambities Azië baren Westen zorgen (analyse)

Van Iran en Israël in West-Azië tot India en Pakistan in Zuid-Azië en Noord-Korea en Japan in het Oosten, was de regio in 2005 ongekend actief op nucleair terrein. En die activiteiten zullen de komende jaren waarschijnlijk alleen maar toenemen.

In elk van deze landen spelen de Verenigde Staten een belangrijke rol. Het Amerikaanse beleid waarbij bepaalde landen worden aangemoedigd en andere worden ontmoedigd om nucleaire activiteiten te ontplooien, zal het strategische evenwicht in de regio, een van de meest instabiele in de wereld, zeker beïnvloeden.

In 2005 deden zich twee belangrijke nucleaire ontwikkelingen voor. De VS en zijn bondgenoten poogden Iran te weerhouden van het verrijken van uranium – zowel voor militaire als civiele doeleinden. Daarnaast werd een Indo-Amerikaans overeenkomst gesloten over het ‘normaliseren’ van de nucleaire activiteiten van India.

In 2005 werden de gesprekken tussen Noord-Korea en China, Rusland, Japan, Zuid-Korea en de Europese Unie voortgezet, in een poging Pyongyang te weerhouden van verdere ontwikkeling van atoomwapens. Die kwestie werd echter niet opgelost. Ondertussen gaan in Japan geluiden op om de afspraak die na de Tweede Wereldoorlog werd gemaakt - geen nucleaire wapens ontwikkelen en geen groot leger paraat hebben - af te zwakken. Een ontwikkeling die belangrijk is in het licht van de groeiende spanningen tussen China en Japan.

In september nam de bestuursraad van het Internationaal Agentschap voor Atoomenergie (IAEA) een resolutie aan die sancties van de VN-Veiligheidsraad tegen Iran mogelijk maakt, wegens gebrek aan medewerking aan het Non-Proliferatieverdrag (NPT). De resolutie werd aangenomen omdat India met de VS, de indiener van de motie, meestemde.

Iran verwierp de resolutie en wees op het recht om onder het NPT uranium te verrijken voor vreedzame doeleinden. Als compromis heeft Rusland inmiddels voorgesteld om Iraans uranium op Russisch grondgebied te laten verrijken, maar Iran ging daar nog niet officieel op in.

Teherans nucleaire ambities zorgen vooral voor wantrouwen in Israël en de VS. De VS dreigden al eerder om Iran, een land dat zou behoren tot de ‘As van het Kwaad’ aan te vallen. De Iraanse president Mahmoud Ahmadinejad wakkerde het wantrouwen onlangs nog eens aan door publiekelijk op te roepen tot vernietiging van de staat Israël.

De Israëlische leiders zeggen er alles aan te zullen doen om te voorkomen dat Iran atoomwapens krijgt. De regering sluit bombardementen op Iraanse nucleaire installaties niet uit. Een soortgelijke actie voerde Israël in 1981 uit. Toen werd de Iraakse onderzoeksreactor Osirak, toen nog in opbouw, gebombardeerd. Iran waarschuwde op 16 december dat zo’n aanval op een Iraanse installatie kan rekenen op een snel, sterk en verwoestend antwoord.

Dit alles wijst erop dat we een gevaarlijk conflict in het Midden-Oosten niet moeten uitsluiten, zegt Achin Vanaik, atoomdeskundige en politicoloog aan de Universiteit van New Delhi. De regio is al instabieler dan gebruikelijk als gevolg van de oorlog in Irak. Die komt nog eens bij de Palestijnse crisis. Als de VS en Israël de harde lijn tegenover Iran handhaven, dan kan dat leiden tot escalatie. De Amerikaanse houding – vijandigheid ten opzichte van Iran en steun aan het nucleaire programma van Israël – roept in het Midden-Oosten veel onbegrip op.

Dergelijke dubbele maatstaven hanteert Washington ook in Zuid-Azië. Voor het nucleaire programma van India werd een uitzondering op de regel gemaakt, omdat het land er verantwoordelijk mee om zou gaan. India en de VS werken aan een ‘strategisch partnerschap’, waartoe ook militaire samenwerking behoort.

Het Indo-Amerikaanse partnerschap zorgt voor scheve gezichten in buurland Pakistan, een land dat plannen heeft om nieuwe nucleaire technologie te ontwikkelen. Pakistan zal dan dezelfde gunsten van de VS verwachten. Bovendien heeft Washington Pakistan nodig in de strijd tegen het terrorisme, in het bijzonder die tegen de Taliban en Al Qaeda. Washington doet ondertussen weinig om de rivaliteit tussen India en Pakistan te temperen.

De harde lijn die de VS vasthouden tegenover Iran, contrasteert met de relatief zachte benadering van Noord-Korea, een land dat bovendien al nucleaire wapens zou hebben. De Amerikaanse criteria zijn selectief, discriminerend en inconsistent, zegt Vanaik. Non-proliferatie wordt als wapen gebruikt als dat de belangen op de korte termijn dient. Als er geen eigenbelang mee gemoeid is, dan heeft Washington weinig bezwaar tegen proliferatie van nucleaire technologie.

Een zorgelijk voorbeeld daarvan is Japan wellicht. De Japanse grondwet, die na de Tweede Wereldoorlog gedicteerd werd door de VS, verbiedt het verwerven of fabriceren van nucleaire wapens. Veel conservatieve politici in Japan willen echter een herziening van de grondwet.

In Japan liggen grote hoeveelheden plutonium opgeslagen, bedoeld voor snelle kweekreactors. Het plutonium kan echter ook gebruikt worden voor militaire doeleinden. Mocht Japan atoomwapens verwerven, dan zal China ongetwijfeld reageren. China voelt zich nu al bedreigd door het Amerikaanse raketverdedigingssysteem en door de militaire samenwerking tussen India en de VS. Als de trend zich doorzet, dan kunnen in Azië twee nieuwe wapenwedlopen ontstaan: een tussen Japan en China en een tussen China en India.

De rivaliteit tussen die landen wordt niet alleen gevoed door regionale factoren, maar ook door de Amerikaanse politiek. Het lijkt er niet op dat die politiek de stabiliteit in de regio in 2006 zal bevorderen. (JS/MM)