Oumou Sangare: het hele interview

voor het portret op basis van een weekje rondreizen met Oumou Sangare in Mali: zie hier. Onderstaand de uitgeschreven tekst van een interview in Bamako.

U hebt ervoor gekozen om te zingen op de ritmes uit Wassulu, de geboortestreek van uw ouders. Nochtans is de muzikale scène in Mali altijd al gedomineerd geweest door muziek uit de Mandingo-culturen.
Oumou Sangare: Wassulu is op cultureel vlak een enorm rijke regio, maar het is waar dat die rijkdom nauwelijks te horen was in de hoofdstad en nooit doorgebroken was in de rest van de wereld. Het mooie aan de Wassulu-cultuur is juist dat het een vermenging is van drie talen en culturen: Malinké, Fulani en Bambara -de drie grote talen in Mali. Muzikaal gezien produceerde deze afgelegen mengcultuur een heel complex ritme dat moeilijk te appreciëren is voor wie van buiten de regio komt. Die complexiteit was voor Wassulu-muziek lange tijd een grendel op de poort. Daarom heb ik voor de opnames van mijn eerste plaat gebruik gemaakt van Europese violen. Op die manier creëerde ik een toegang tot de schatkamer van de Waasulu-muziek. Die aanpak heb ik later verbeterd door het combineren van kamalé ngoni, djembé en sokou met elektrische gitaar, basgitaar en drumstel. Maar ik zorg er wel voor dat het ritme ongeschonden blijft, het moet een Wassulu-ritme zijn dat aangegeven wordt door de kamalé ngoni.

Sommige mensen zeggen die aanpak ervoor zorgt dat de traditie behouden en doorgegeven wordt, anderen vinden het een commercialisering en op termijn een uitholling van die tradities.
Oumou Sangare We moeten niet alleen aan het behoud van de traditie denken -al ben ik ervan overtuigd dat die heel goed bestand is tegen wat ik doe- maar ook aan de jeugd in de stad. Die jongeren willen dansen, en ze doen dat op zouk, funk, hiphop, en ze willen ook dansen op onze eigen ritmes en op songs die ze perfect begrijpen. Ze vinden het heerlijk als ze op de muziek van Oumou Sangare of Salif Keita kunnen dansen in de clubs. Het probleem is dat de traditionele liederen heel vaak luisterliederen zijn, waarvoor je moet gaan zitten om ze te beluisteren en erover na te denken. Maar het is niet omdat we de geest wat opentrekken en moderne zaken doen met oude ritmes, dat we ons erfgoed te grabbel gooien.

Gaan jongeren dan ook op zoek naar de wortels van uw muziek? Zijn er meer jongeren vandaag dan twintig jaar geleden die de kamalé ngoni willen leren spelen?
Oumou Sangare: Niet echt. Ze willen eerder zanger of zangeres worden dan instrumentalist.

In de jaren zestig had je groepen zoals de Rail Band, die veel meer op basis van westerse instrumenten werkten dan de generatie die na hen kwam. Hoe verklaart u die terugkeer naar de bron?
Oumou Sangare: De wereld draait en culturele modes draaien mee. De ene periode wil iedereen spelen zoals de popmuziek in het Westen, daarna komt er een reactie en keert iedereen terug naar de stijl en de instrumenten van de voorouders. Alles komt en alles gaat, en elke keuze is een reactie op de heersende mode.

Tijdens het concert in Segou bleek dat iedereen uw liederen begrijpt. Nochtans is de taal van Wassulu niet algemeen gekend.
Oumou Sangare: Dat komt omdat ik een dialect van het Bambara gebruik dat ook gesproken wordt in de Wassulu-regio. Iedereen begrijpt dat, al spreekt niet iedereen het. Het is een beetje zoals een Vlaming die Frans spreekt: je begrijpt het wel, maar het is met een accent. Het is meer bepaald dankzij de sterke teksten dat ik de doorbraak heb kunnen realiseren. Mijn liederen draaien om de uitgesproken meningen en boodschappen die ik doorgeef aan mijn publiek -meningen die nanderen vaak niet durven formuleren, maar die de mensen wel raken in het hart van hun leven. Zo spreek ik me ondubbelzinnig uit tegen polygamie en gedwongen huwelijken.

Heeft uw stedelijk publiek nog wel de tijd om te luisteren naar uw teksten, erover te discussiëren, er op te reflecteren?
Oumou Sangare: In elk geval lust het publiek de muziek wel. Van het nieuwe album, dat in Mali onder de naam Kounadya een week geleden op de markt kwam, werden nu al 80.000 officiële exemplaren verkocht -reken daar de piraatkopieën bij, en we zitten al lang over de honderdduizend exemplaren. Dat wil toch zeggen dat de mensen bereid zijn om te luisteren naar wat muzikanten willen vertellen.

Of: mensen zijn blij dat na zeven jaar er nog eens een nieuwe plaat van Oumou Sangare verschijnt.
Oumou Sangare: Dat is ook waar. Al zijn er nog succesvolle muzikanten in Mali die goed verkopen, al blijven die meestal ver onder de verkoopscijfers die ik nu haal.

Heel vaak zingt u over de situatie van de vrouw. Van waar die sterke focus op dat thema?
Oumou Sangare: Op de eerste plaats omdat ik zelf een vrouw ben, maar vooral omdat ik grootgebracht ben door een vrouw die veel geleden heeft. Mijn moeder is verlaten door mijn vader toen ik twee was, omdat hij met zijn tweede vrouw naar het buitenland trok. Haar gevecht met het leven en haar strijd om haar kinderen een beter leven te geven, hebben me altijd gestimuleerd om me uit te spreken over het onrecht dat vrouwen ondergaan.

Maakt dat van u een feministische zangeres?
Oumou Sangare: De strijd voor gelijke rechten voor vrouwen is geen oorlog tegen de mannen. Ik vind dat Afrikaanse vrouwen vrij en autonoom moeten zijn, daarom verkondig ik ook altijd en overal de noodzaak om zelf een inkomen te verwerven. Wie zelf geen inkomen heeft, kan nooit echt vrij zijn. Maar je moet niet sterker of belangrijker willen zijn dan je man. Een vrouw moet de man aanvullen en vice versa. Ik heb dit Hotel Wassulu opgezet om te tonen dat een vrouw het kan maken in de hotellerie. Ik heb ben concessiehouder geworden van een Chinees automerk (GoNow) dat hier verkocht wordt onder de naam Oum Sang, om te tonen dat vrouwen dat aankunnen. Yes we can. Ik heb tien hectare landbouwgrond aangekocht om te bewijzen dat we ook op het vlak van ontwikkeling en landbouw meetellen.

Zijn vrouwen in Afrika al niet erg zelfstandig?
Oumou Sangare: Ja, maar toch zijn ze cultureel heel lang onzichtbaar gebleven achter de man die heer en meester was van het gezin. En die positie gaf hem ook de mogelijkheid om op een dag thuis te komen met een tweede of derde vrouw -zelfs als zijn eerste vrouw het daar niet mee eens was, zoals mijn vader deed. Maar als je de gezinseconomie gelijk deelt -de ene brengt een zak rijst in, de andere een kilo vlees, de ene een pond vis, de andere een tros bananen- dan is ook de macht binnen dat gezin beter verdeeld. In zo een situatie kan je je niet voorstellen dat de man beslissingen neemt zonder de vrouw te consulteren.

Polygamie is voor u wél een casus belli. U verwerpt het bijna absoluut.
Oumou Sangare: Inderdaad. Polygamie is ten gronde een vals systeem. Het is structurele hypocrisie. Het schaadt jonge meisjes die als tweede of zoveelste vrouw tegen hun zin naar een polygaam gezin gestuurd worden. Maar als de eerste vrouw én de nieuwe vrouw allebei vragende partij zijn voor zo een regeling, dan ben ik er niet noodzakelijk tegen. Daarin ligt voor mij de sleutel: hebben vrouwen een stem in deze regeling, of wordt hen een systeem opgedrongen waarvan ze alleen maar ongelukkig kunnen worden? In werkelijkheid gaat het natuurlijk meestal om de tweede optie: vrouwen worden verplicht hun huis, hun echtgenoot en hun leven te delen met iemand waarvoor ze nooit gekozen hebben.

Polygamie is eerder gebaseerd op een landbouweconomie, niet?
Oumou Sangare: Op het platteland vragen vrouwen inderdaad soms een bijvrouw, omdat ze op die manier haar werk een beetje kan verlichten. Ze heeft zo veel zaken te doen: werken op het veld, koken voor het gezin, … Als je dat werk kan delen, dan komt er een beetje tijd vrij om te ademen. Maar eigenlijk is dit zelfs op het platteland een verhaal van het verleden, laat staan in de stad.

Hoe zorgt u ervoor dat u het publiek -dat toch vaak een conservatieve houding heeft als het op cultuur aankomt- niet wegjaagt met die uitgesproken meningen?
Oumou Sangare: Ik zorg er wel voor dat ik het niet alléén over vrouwenrechten en polygamie heb. Mijn repertoire is veel breder dan dat. In Yala, bijvoorbeeld, spreek ik ook de meisjes aan op hun verantwoordelijkheid. Ze moeten weten dat rokkenjagers uit zijn op meisjes die zomaar wat rondhan gen in de stad. Net zo goed als jongens moeten weten dat de meisjes die hen proberen te verleiden hen in de problemen kunnen brengen. Ik zing ook veel over de liefde -en het publiek vraagt daar ook om. (In Segou riep het publiek om Jarabi). Ik vecht niet met een dodelijk wapen, maar met muziek. Ik predik een revolutie die zacht aanvoelt, omdat ze over de liefde gaat.

Telkens opnieuw gaat het over de boodschap. Daarin staat u blijkbaar heel dicht bij de dominante muzikale traditie in Mali, die van de griots, waarvan u nochtans geen deel uitmaakt.
Oumou Sangare: Je kan de rol van griots in de Malinese samenleving moeilijk overschatten, omdat zij de mensen verbinden. Ze worden heel vaak gebruikt om boodschappen over te brengen. Zij absorberen dan ook de scherpste opmerkingen over mensen, maar als ze die overbrengen bij de bestemmeling, zullen ze die scherpe kantjes er afvijlen. Ze zorgen ervoor dat een afwijzing niet als beledigend aanvoelt, zodat de families ook darna nog met elkaar kunnen blijven omgaan. Griots voorkomen scheuren in het sociale weefsel.

Heeft de kaste van de griots de komst van Oumou Sangare -die niet afkomstig is uit een griotfamilie- op de muzikale scene makkelijk verteerd?
Oumou Sangare: Toch wel. Er zijn altijd bekende zangeressen geweest in Bamako uit Wassulu. Het is waar dat de griots zich in eerste instantie verzet hebben tegen Salif Keita, omdat hij geen griot was. Maar ze hebben daarna ingezien dat iemand geboren kan worden als kunstenaar -ook al kom je niet uit een familie van griots.

In uw teksten gaat het opvallend weinig over armoede. Nochtans is die armoede overal zichtbaar en voelbaar in Mali, en komt u ook uit een arme achtergrond.
Oumou Sangare: Kijk, het is het lijden van vrouwen dat mij heeft getraumatiseerd. Daarom keer ik telkens terug naar dat thema. Armoede is natuurlijk ook belangrijk, maar ik benader dat thema toch vooral vanuit de ervaring dat vrouwen in armoede terechtkomen als gevolg van het onrecht dat hen aangedaan wordt. En, omgekeerd, dat het vooral arme vrouwen zijn die vernederd en mishandeld worden.

Maar het gêneert u niet om intussen rond te rijden met een Hummer, temidden al die mensen die nog niet de benzine van een ritje zouden kunnen betalen?
Oumou Sangare: Er rijden meer dan tweehonderd Hummers rond in Bamako. Het is niet omdat Mali arm is, dat er geen mensen zijn die graag in luxe leven en dat ook willen laten zien. Overigens heb ik die wagen gekregen van een fan [een Nigeriaanse gouverneur] die daarmee zijn appreciatie voor mijn muziek wou uitdrukken. Ik zie me zo’n Hummer nog niet kopen, maar als je er eentje als geschenk krijgt, dan kan je dat toch niet weigeren?

Hoe komt het eigenlijk dat u aan de armoede ontsnapt bent?
Oumou Sangare: Ik vraag het me dagelijks af. Geluk, zeker? En de zegen van de goede God. Ik ben gewoon gezegend met een stem die me al heel vroeg succes en een inkomen opleverde. Het is niet echt mijn verdienste, dus.

Niet alleen kreeg Oumou Sangare een prachtstem, ze is blijkbaar ook geknipt voor het zakenleven (hotel, landbouwbedrijf, concessionaris ), ze is ook FAO en Unesco-ambassadrice. Hoeveel Oumous wonen er in u?
Eén: de zangeres. Alles wat ik doe, doe ik als zangeres.

Je runt geen hotel door te zingen. Je bent geen succesvol autoverkoper door te zingen.
Oumou Sangare: Akkoord. Ik doe dan ook niet de boekhouding of het dagelijks beheer van die ondernemingen, dat laat ik aan anderen die daar beter in zijn. Ik neem het initiatief, ik investeer, anderen doen het management. Voor mij is het allemaal een kleine bijdrage aan de boordnodige ontwikkeling van het land. Daarom zal er nooit een buitenlander werken in mijn hotel of mijn autohandel. Er is zo veel werkloosheid in Mali, de jongeren verdrinken op weg naar Europa: het aantrekken van buitenlandse managers in deze omstandigheden zou misdadig zou zijn. 

Is de volgende stap een poging om ook via de politiek iets te veranderen aan de samenleving?
Oumou Sangare: Nooit. Ik ben veel te veel gesteld op mijn vrijheid. Ik kan onmogelijk de ideeën van een ander verkondigen of verdedigen. In de politiek is het bijna nooit mogelijk om rechtuit je gedacht te zeggen, en ik doe dat de hele tijd. Ik ben niet tégen de politiek, al wordt er te veel geregeerd op basis van leugens en halve waarheden. Ik ben ervan overtuigd dat sommige mensen echt goed aan politiek kunnen doen,  maar het is niets voor mij. Laat mij maar gewoon zingen over de dingen die mij raken. Ik ben nu al de stem van vrouwen die niet gehoord worden, ik heb daarvoor geen politiek mandaat nodig.

Als Mali vooruit gaat, aan wie is dat dan te danken?
Oumou Sangare: Aan iedereen die met een open geest over het land en over de toekomst denkt. En die mentaliteitsverandering vindt zowat overal plaats, in de politiek, bij de kunstenaars, bij sociale bewegingen, in de media… Mensen -en meer bepaald vrouwen- krijgen steeds meer greep op het beleid dankzij de decentralisering van het bestuur en op de economie dankzij het microkrediet.