Overlevenden Rwandese genocide tegen werkstraffen voor daders

In de twaalf jaar na de massamoord in Rwanda probeerden nationale en plaatselijke rechtbanken en een internationaal tribunaal om de slachtoffers van de moorden en mensenrechtenschendingen recht te doen. Vorig jaar deden werkstraffen, bedoeld om daders te laten meehelpen aan de opbouw van het land, hun intrede. Bijna 900 daders werden veroordeeld tot zo’n werkstraf, bekend onder het Franse acroniem TIG (travaux d’intérêt general – werk in het algemeen belang).

Emilienne Mukabutera, afkomstig uit de provincie Gitarama, vindt een werkstraf geen goede oplossing. Dat is geen passende straf voor iemand die zoveel pijn heeft veroorzaakt, zegt ze. Mukabutera zegt bovendien bang te zijn dat ze opnieuw wordt aangevallen door dorpsgenoten die veroordeeld zijn voor hun aandeel in de genocide.

De man en zes kinderen van Mukabutera werden in 1994 voor haar ogen vermoord. Zelf werd ze verkracht door leden van een Hutumilitie. Sommige militieleden waren buren die ze goed kende. Mukabutera kon kiezen tussen vermoord worden of trouwen met een van de militieleden, die grapte dat hij wel eens wilde weten hoe het was om het te doen met een arrogante Tutsi-vrouw.

De genocide in Rwanda begon nadat een vliegtuig met de Rwandese president Juvenal Habyarimana en zijn Burundese college Cyprien Ntaryamira op 6 april werd neergeschoten bij de Rwandese hoofdstad Kigali. Hutumilities vielen daarop de Tutsi-minderheid en gematigde Hutu’s aan. Bij de slachtpartijen, waar ook militairen bij betrokken waren, zouden 800.000 mensen vermoord zijn.

Bosco Munyemana, een overlevende uit het Kabagari-district in Gitarama, is ook tegen werkstraffen voor de moordenaars. Het is belachelijk dat criminelen hun naam kunnen zuiveren door bouwwerkzaamheden te doen. Je kunt ze beter vrijlaten dan de slachtoffers en overlevenden op deze manier te vernederen, zegt hij. Munyemana’s vader werd met kapmessen doodgehakt door Hutu’s.

Minister van Justitie Edda Mukabagwiza, die het TIG-initiatief coördineert sinds september vorig jaar, vindt de werkstraffen wel een goed idee. Op deze manier kunnen de veroordeelden nieuwe vaardigheden opdoen. Daardoor kunnen ze gemakkelijker reïntegreren in de maatschappij, zegt hij. De veroordeelden werken niet alleen, ze volgen ook een programma over mensenrechten en aanverwante onderwerpen.

We begrijpen heel goed welk kwaad we hebben aangericht, zegt Augustin Bizimana, die veroordeeld werd tot een werkstraf. Daarom doen we juist mee aan dit TIG-programma. Bizimana deed mee aan moordpartijen in zijn dorp Kinigi, in de noordelijke provincie Ruhengeri.

Marie Jeanne Kantengwa, wier man veroordeeld werd tot een werkstraf van drie jaar, erkent dat de moordenaars niet vrijuit kunnen gaan. Maar het TIG-programma vindt ze een vorm van slavernij. We hebben liever dat de daders een gevangenisstraf krijgen. Voor dit werk krijgen ze niets betaald, dus zit hun gezin ook zonder inkomsten. Een van de veroordeelden, Elias Bagirubwira (70), is het daar niet mee eens. TIG vergelijken met slavernij bewijst dat sommige mensen de misdaden willen bagatelliseren, zegt hij.

De TIG-veroordeelden zijn ondergebracht in twee kampen, een in de zuidelijke stad Nyanza en een in het centrale district Ruyumba, zegt uitvoerend secretaris Emmanuel Twagirumukiza. In Ruyamba zitten ongeveer 780 veroordeelden, waaronder een twaalftal senioren van 60 tot 81.

De kampbewoners verbrijzelen rotsblokken voor de aanleg van verharde wegen. Er zijn 12 miljoen stenen besteld om alle straten van Kigali te verharden voor 2008. De veroordeelden bouwen en renoveren ook opvanghuizen voor wezen en weduwen, scholen, ziekenhuizen en watertanks. Daarnaast werken ze mee aan projecten tegen ontbossing en erosie. (JS/PD)