Plaatsnamenstrijd verdeelt Zuid-Afrikanen

Vliegtuigpassagiers met bestemming Johannesburg komen sinds een jaar aan op de O. R. Tambo International Airport, genoemd naar ANC-voorman Oliver Tambo. Tot oktober 2006 droeg de luchthaven nog de naam van voormalig premier Jan Smuts, die in de Boerenoorlog aan de kant van de Afrikaners tegen de Engelsen had gevochten.
De naamgevingstrijd rond de hoofdstad Pretoria, genoemd naar de Boerenleider Andries Pretorius, is nog niet helemaal rond. De blanke Zuid-Afrikanen vinden dat de naam van de man die op 16 december 1838 bij de slag van Bloedrivier een “miraculeuze” overwinning behaalde op de Zoeloe’s tot het nationale erfgoed behoort. De zwarte Zuid-Afrikanen geven de voorkeur aan “Tshwane”. Dat betekent “we lijken op elkaar”, naar de naam van een zwarte leider van voor de koloniale tijd
Sinds 1998 kan elke stad of gemeente voorstellen om een straat, een plaats of zelfs een berg of rivier van naam te veranderen. Dat kan om drie redenen: als de naam een vervorming is van een traditionele Afrikaanse naam, als hij aanstootgevend is voor een deel van de bevolking of rechtstreeks verwijst naar het koloniale tijdperk. Zo kreeg het dorpje Bolotwa in de provincie Oost-Kaap zijn oudere schrijfwijze Bholothwa terug en werd de nogal beledigende plaatsnaam Kaffirskraal (‘Kafferdorp”) afgevoerd.
Het namendebat verloopt soms ook langs politieke breuklijnen. In Durban bijvoorbeeld verzetten de aanhangers van de Zoeloepartij Inkhata Freedom Partij zich tegen de herdoping van de autoweg die genoemd is naar hun politieke voorman Mangosuthu Buthelezi.
Volgens een lokale IFP-militante hebben de naamsveranderingen niets te maken met het begraven van het apartheidsverleden. Voor haar wil de regeringspartij ANC “de geschiedenis herschrijven”, door zoveel mogelijk namen te geven die verwijzen naar grote figuren uit de eigen rangen.
In het verzet tegen de naamsveranderingen worden ook vaak economische argumenten aangehaald. Elk nieuw naambord kost ongeveer 20 euro. “We zouden beter nieuwe borden hangen op onze vervallen scholen en hospitalen”, zegt Tony Léon, die als voormalig voorzitter van de oppositiepartij Democratische Alliantie het ANC regelmatig het vuur aan de schenen legde.
Voor Ciraj Rassol, professor geschiedenis aan de universiteit van Oost-Kaap, zijn de economische en politieke bezwaren niet relevant: “De naamsveranderingen zijn een noodzakelijk proces om een nieuwe nationale identiteit op te bouwen, maar daar is tijd voor nodig.”
Fotograaaf Paulos Nkomo deelt die mening: “Het mag raar klinken, maar ik voel me beter in sommige straten sinds die van naam zijn veranderd.” Nkomo werkt aan een reportage met als titel “niet langer gekend op dit adres” over de nieuwe straatnamen in Durban. Zijn favoriete onderwerp is de voormalige Point Road, die nu naar Mahatma Gandhi is genoemd. De Indiase gemeenschap vindt dat ongepast, omdat de straat het werkterrein is van heel wat prostituees en er veel daklozen wonen.
“Voor mij is het zinvol de straat te noemen naar een groot man die gevochten heeft tegen de armoede”, zegt Nkomo. Ik ben er zeker van dat het de mensen hier zal helpen om hun lot te verbeteren.”
Niemand blijft onbewogen bij de naamsveranderingen, omdat ze raken aan het collectieve geheugen en de geschiedenis van een land dat nog zoekt naar zijn identiteit. De bewoners van de Gugulethu, een zwarte woonwijk in de buurt van Kaapstad, hebben met moeite ingestemd met het verdwijnen van de straatnamen die beginnen met NY, wat staat voor ‘Native Yard’, een benaming voor ‘zwarte’ straten uit het Apartheidstijdperk. “Mijn kinderen moeten toch weten wat de Native Yards waren”, zegt Siganda, die in de wijk woont, “NY24, dat is de naam van de straat van mijn moeder.”