Raketten in het Russische medialandschap

De uitbouw van een Amerikaans raketschild in Europa werkt Rusland al verschillende jaren op de zenuwen. Het begon in augustus 2008, met de plannen voor raketbases in Polen en Tsjechië. Toen dreigde Dmitry Medvedev, nog maar enkele maanden verkozen tot president van Rusland, al met het stationeren van korteafstandsraketten van het Iskander-type in Kaliningrad, de Russische enclave tussen Litouwen en Polen. Na zijn verkiezing besloot Obama echter de plannen van de Verenigde Staten te annuleren, waarna ook Medvedev zijn dreigementen opborg.

Wel stelde de kersverse Amerikaanse president toen al dat het project geen voltooid verleden tijd was, en dat in samenwerking met de NAVO de uitbouw van een raketschild in Europa verdergezet zou worden. De eerste stappen daartoe werden in september dit jaar gezet. President Basescu van Roemenië tekende in Washington een akkoord om Amerikaanse raketten op Roemeens grondgebied te herbergen, en Turkije ging officieel akkoord met de installatie van een Amerikaans radarsysteem in het land. Begin oktober volgde de stationering van Amerikaanse radarschepen in Spanje. Obama verzekerde Medvedev dat het systeem niet tegen de Russen maar tegen staten als Iran en Noord-Korea gericht waren. Rusland liet steeds opnieuw zijn ongenoegen blijken.

Dmitry’s donderspeech

Op 23 november legde Medvedev uiteindelijk een stevige verklaring af waarin hij juridische garanties over het gebruik van de raketten eiste. Verder kondigde hij vijf militaire maatregelen aan indien die uitbleven. Ten eerste zou in Kaliningrad een radar voor raketaanvallen in werking gesteld worden, ten tweede zou Ruslands bestaande nucleaire wapenarsenalen versterkt worden. De volgende klonken een stuk agressiever: Rusland zou zijn eigen raketarsenaal uitbouwen en Iskander-raketten aan de grenzen met Europa stationeren, waarmee ook al in 2008 gedreigd werd. Als de Westerse machten dan nog blijven volharden, zal Rusland uit het nieuwe START-akkoord voor de afbouw van het nucleaire wapenarsenaal stappen.

Medvedev drukt ook zijn spijt uit dat de gesprekken die Rusland vorig jaar had met de NAVO in Lissabon, waar gesproken werd van een gemeenschappelijk raketafweersysteem, loze woorden bleken. De Russische president benadrukte dat hij nog altijd bereid is om opnieuw in dialoog te treden over het project, ‘Europa heeft immers geen nieuwe scheidslijnen nodig’.

De harde woorden van de president leverde in de Russische geschreven pers een aantal uiteenlopende analyses op. Niet alleen werpen die een duidelijker licht op de betekenis en opzet van Medvedevs donderspeech, het onderwerp is ook een goed ijkpunt voor de stromingen in het hedendaagse Russische medialandschap. We namen drie markante opiniestukken onder de loep.

Novaja Gazeta: ‘totale onzin’

Novaja Gazeta (Nieuwe Krant) is een onafhankelijk nieuwsblad dat sterk tegen het regime gericht is. De onafhankelijkheid wordt gegarandeerd door het feit dat de meerderheid van de aandelen in handen is van de redactie zelf. De vermoorde journaliste Anna Politkovskaja werkte voor Novaja Gazeta, en sinds 2003 vonden ook vier andere journalisten die in de krant publiceerden de dood.

Een stuk van analyst Pavel Felgengauer met de titel ‘de Russische beer bedreigt Amerika. De lijsttrekker van Verenigd Rusland probeert de natie te verzamelen rond een willekeurige vijand’ laat geen spaander heel van Medvedevs gespierde uitspraken. Eerst neemt hij de realiteit van de dreiging die het raketschild voor Rusland zou vormen op de korrel: ‘volgens competente en eerlijke Russische militaire experten zal een zuiver defensief Europees raketafweersysteem nooit en op geen enkele menier het Russische strategische nucleaire potentieel bedreigen’. Vervolgens maakt hij alle afgekondigde maatregelen met de grond gelijk. ‘Aan absurde dreigingen wordt in het Westen geen aandacht besteed’, besluit hij. Medvedevs echte doel is nationaal: in het licht van de aankomende verkiezingen wil hij stemmen ronselen.

Rossijskaja Gazeta: ‘ieder voor zich’

Helemaal anders klinkt het bij Rossijskaja Gazeta (Russische Krant), het officiële gedrukte nieuwskanaal van het Kremlin. Verschillende artikels worden er daar aan de kwestie gewijd. Het opmerkelijkst is de analyse van buitenlandredacteur Jevgeny Sjestakov, ‘Rusland heeft begrepen dat het ieder voor zich is’. Hij stelt dat de versterking van Ruslands rakettenverdediging slechts indirect verband houdt met Washingtons plannen in Europa. De presidentiële plannen moeten op zich bekeken worden, als ‘autonome defensieve strategie in de nieuwe geopolitieke realiteit’. Die nieuwe realiteit moet gezien worden in het licht van de Arabische lente. Eerst was er het ingrijpen van de NAVO in Libië, hetzelfde scenario lijkt zich te ontvouwen in Syrië. ‘En als dat gebeurt, betekent dat dat we het reglement van de Verenigde Staten net zo goed op de stort kunnen gooien.’ En dat betekent dat Rusland enkel op eigen kracht kan vertrouwen.

Izvestija: ‘naar een compromis’

Izvestija (Berichten) was vroeger het officiële communicatieorgaan van de sovjetregering. Na de val van de Sovjet-Unie ging de krant tot een zakengroep rond oligarch Vladimir Potanin behoren, vervolgens kocht het staatsbedrijf Gazprom het dagblad over, en tegenwoordig is Izvestija eigendom van een verzekeringsbedrijf dat op haar beurt gecontroleerd wordt door Bank Rossija (Bank van Rusland). Mede-eigenaar van die bank is Joeri Kovaltsjoek, die tot de kring van Poetin zou behoren. De krant maakt deel uit van de grote meerderheid van de Russische gedrukte pers, die niet per se een verlengstuk van het Kremlin vormen maar ook geen volledige vrijheid van spreken hebben.

Het artikel ‘Moskou heeft de kracht voor een vertrek uit de akkoorden niet’ laat verschillende Russische politologen aan het woord en houdt het midden tussen de meningen van Novaja en Rossijskaja Gazeta. De Russische economie kan een nieuwe wapenwedloop niet aan, stellen zij. Medvedevs verklaringen hebben vooral te maken met, opnieuw, de komende verkiezingen. ‘Hij geeft de tandem zo het elan van de bereidheid tot het voeren van een harde lijn in de dialoog met de Verenigde Staten, wat ongetwijfeld positief ontvangen zal worden door het patriottische electoraat.’ Daarnaast zou zijn gewaagde retoriek ervoor moeten zorgen dat de Verenigde Staten bereid zijn een compromis te sluiten tijdens de volgende top van de NAVO, in mei volgend jaar.