Rechter beveelt vrijlating Chinese moslims uit Guantanamo

Mensenrechtenorganisaties juichen de beslissing toe, maar het is nog erg twijfelachtig of die ook echt de vrijheid zal betekenen voor de zeventien gevangenen. De uitspraak van de rechter is de laatste in een reeks waarbij de federale justitie het arrestatiebeleid van de regering-Bush afkraakt.
In zijn uitspraak roept rechter Ricardo M. Urbina de overheid op om een einde te maken aan de gevangenschap van de mannen, stuk voor stuk Chinese Oeigoeren die opgepakt bij de Amerikaanse invasie in Afghanistan. De mannen moeten volgens de rechter voor een Amerikaanse rechtbank berecht worden. “Ik denk dat het moment gekomen is dat het hof zijn licht laten schijnen over de grondwettelijkheid van de redenen voor de vrijheidsberoving”, zei Urbina. Volgens de rechter kunnen de mannen niet langer opgesloten blijven in Guantanamo omdat ze hun status als vijandige strijder verloren zijn.
In juni had een Amerikaans hof van beroep immers geoordeeld dat de Amerikaanse strijdkrachten Huzaifa Parhat, een Chinese moslim in Guantanamo Bay, ten onrechte als “vijandige strijder” bestempeld hadden. Het hof besliste dat hij vrijgelaten of overgeplaatst moest worden, of een nieuw proces moest krijgen.
Toch bleven Parhat en zestien anderen achter slot en grendel te midden van controverse over waar ze dan wel naartoe gebracht moesten worden. De mannen voerden zelf aan dat ze uit China gevlucht waren naar Afghanistan uit angst voor de vervolging in China, en dat mogelijk gemarteld zouden worden als ze uitgeleverd zouden worden aan de Chinese autoriteiten.

Mijlpaal of niet?

De uitspraak van dinsdag geeft de mensenrechtengroeperingen hoop dat de verdachten eindelijk in de VS toegelaten zullen worden voor een hoorzitting bij Urbina volgende week.
“De beslissing is een mijlpaal en een harde veroordeling van het ongrondwettelijke beleid van de regering-Bush in Guantanamo. De situatie van de Oeigoeren is een sterke herinnering aan het wettelijke moeras dat Guantanamo eigenlijk is”, zegt Jameel Jaffer, directeur van het American Civil Liberties Union’s National Security Project, in een verklaring. “De rechter had gelijk om dit soort detentie als onwettelijk te bestempelen. De grondwet verbiedt immers uitdrukkelijk ongelimiteerde gevangenschap zonder beschuldiging.”
Sommige mensenrechtengroeperingen blijven echter voorzichtig en houden druk op de regering aan om snel te handelen. “De overheid moet nu niet treuzelen, maar onmiddellijk de mannen vrijlaten uit hun onwettige gevangenschap in Guantanamo”, zegt Jennifer Daskal van Human Rights Watch. Ook Amnesty International zegt “verheugd” te zijn met het arrest, maar merkt ook meteen op dat eerdere arresten van federale rechtbanken in dovemansoren gevallen zijn bij de regering-Bush.
“De beslissing is een grote overwinning voor de rechtstaat en de fundamentele vrijheden”, zei Larry Cox van Amnesty. “Toch zal ze concreet weinig veranderen voor de gevangenen als ze genegeerd wordt. Hoeveel keren moet de regering-Bush er nog aan herinnerd worden dat gevangenen fundamentele rechten hebben? Ook alle andere gevangenen in Guantanamo Bay moeten formeel beschuldigd worden en berecht, of onmiddellijk vrijgelaten worden.”

Banden met al-Qaida

Ondanks de kritiek lijkt het erop dat het Amerikaanse ministerie van Justitie zich niet zal neerleggen bij het arrest. Een advocaat van de het ministerie, John O’Quinn, suggereerde dat de overheid gebruik kon maken van bestaande immigratiewetten om de Oeigoeren te arresteren als ze de Verenigde Staten zouden binnenkomen. Volgens Washington zouden ze immers banden hebben met de Islamitische Beweging Oost-Turkestan, een Oeigoerse separatistische beweging die in verband gebracht wordt met al-Qaida.
Rechter Urbina was niet mals voor de intenties van het ministerie van Justitie. “Dat betekent enkel meer uitstel, en het is precies uitstel dat tot nog toe het probleem geweest is”, zei hij.
De veronderstelde banden van de Oeigoeren in Guantanamo met de separatistische beweging, waren oorspronkelijk de redenen voor hun gevangenneming. De mannen zelf hebben altijd beweerd niet naar Afghanistan gekomen te zijn om tegen de VS te strijden, maar als vluchtelingen voor een harde aanpak door de Chinese autoriteiten. De veronderstelde band met al-Qaida leverde de Oeigoeren de status van “vijandelijke strijder” op, die de regering-Bush gebruikt om ze strikt onder bevoegdheid van de uitvoerende macht te houden.
Maar in de zaak-Parhat in juni gaf de regering toe dat de Oeigoeren niet beschouwd werden als een echte bedreiging of “van verdere waarde waren voor inlichtingen”. Na de uitspraak van de rechter in de zaak-Parhat besliste de regering-Bush om niet in beroep te gaan en de mannen niet langer de status van “vijandelijke strijder” te geven. Toch bleven ze onder controle van het ministerie van Defensie, een situatie die het ministerie van Justitie gisteren als volgt verantwoordde: “Het arrest van vandaag stelt ons voor belangrijke juridische problemen inzake nationale veiligheid en de scheiding der machten. De Verenigde Staten beschouwen de gevangenen niet langer als ‘vijandelijke strijders’ en zoeken manieren om ze uit Guantanamo Bay over te brengen naar landen die hen willen accepteren. De regering denkt dat het niet aangewezen is ze vrij te laten in de Verenigde Staten.”
Twee jaar geleden werden al eens vijf Oeigoeren vrijgelaten uit Guantanamo. Ze kregen de kans asiel te zoeken in Albanië. Daar leven ze nu in een vluchtelingenkamp, ze kennen de taal niet en krijgen er geen toestemming om te werken.