R.E.S.P.E.C.T.

De wereld smeult nog, na een kleine week van gewelddadig protest in meer dan twintig landen tegen veertien minuten slecht gemaakt affront. Er zijn mensenlevens verloren en er is behoorlijk wat materiële schade aan huizen, auto’s, inkomens en handelszaken. En de ergste clichés werden over en weer bevestigd. De moslims van de wereld waren alleen zichtbaar als schreeuwende, destructieve baarden en een enkele van onder zwart textiel pratende vrouw, die elk bagatel aangrijpen om met duidelijk licht ontvlambare stars and stripes door de straten te trekken.

De rellen werden kamerbreed getoond en de vragen die erover gesteld werden, gingen niet over de relschoppers maar over hun geloof, dat voor het gemak veralgemeend werd tot hét geloof, de islam van meer dan een miljard volgelingen. Aan de andere kant van de ideologische wereld verscheen een Westen dat er alleen op uit is de islam te beledigen, de moslims aan te vallen en de rijkdommen en grondstoffen van de islamitische landen in te pikken. En dat almachtige Westen blijkt niet eens te kunnen optreden tegen een schichtige immigrant die de “film” gemaakt heeft, omdat de vrijheid van meningsuiting onaantastbaar is? Wie gelooft die mensen nog?

Niet alleen wordt een kloof gecreëerd en uitgediept, dit soort incidenten is intussen voorspelbaar geworden. Het beledigen van islamitische gelovigen is op enkele jaren tijd uitgegroeid tot het nec plus ultra van de westerse beschaving. Het doet er niet meer toe dat met elke scène van dit slecht geschreven theater de kwaliteit van de belediging zakt –de Deense cartoons waren ongeïnspireerd, Fitna leek nergens op en The Innocence of Muslims is de schaamte helemaal voorbij. Wie in Caïro en Karachi volk op de been krijgt, ontvangt meteen een eremedaille voor het Verdedigen van Westerse Waarden. En wie daar genuanceerd over wil doen, wordt weggezet als een appeaser, een slappeling die islamofascisten naar de mond praat.

Aan de andere kant wordt een ware cultus ontwikkeld rond gekwetste gevoelens. Wie domme opmerkingen, belachelijk slecht gemaakte films of brutale beledigingen behandelt zoals ze door beschaafde mensen behandeld dienen te worden –door ze te negeren of ze met enkele vileine opmerkingen af te maken- riskeert door de straat als afvallige gebrandmerkt te worden. Wie daarentegen het Imperium aanvalt voor elke scheve letter over de profeet, is op voorhand een martelaar. Al bleken de rechtgelovige salafisten in Caïro nergens verdwenen te zijn toen het echte geweld begin, maar laten we niet te veel in detail treden.

Het lijkt erop dat wereld afglijdt naar een ethos dat prachtig gekarikaturiseerd werd in West Side Story. Twee straatbendes, allebei stuurloos, werkloos en machteloos, die op zoek zijn naar het kleinste gebaar van de andere waar ze aanstoot aan kunnen nemen, om dan met hele grote gebaren te reageren. En met de Grote Woorden: respect, waardigheid, mannelijkheid. De Jets en de Sharks vormden een low-class New Yorkse versie van de gerespecteerde Capulets en Montagues, twee gerespecteerde families in een brokaten theaterstuk uit de zestiende eeuw. Dat toont meteen dat het misbruik van dodelijk kwetsen en gekwetst worden van alle tijden en van alle klassen is. Maar het bewijst niet dat het om een vorm van beschaving gaat die de puberale pose overstijgt.

In Teheran, Lahore of Kaboel ken ik een heleboel mensen die wel volwassen reageren op elk rondje straatvechten. De sterkgelovigen schudden onbegrijpend het hoofd, de zwakgelovigen schudden bevreesd het hoofd en de media kunnen beide groepen –samen de overgrote meerderheid van de burgers- niet hardnekkig genoeg negeren. Die meerderheid wil uiteraard ook respect, maar vraagt dat in de toonaard van Aretha Franklin in RE.S.P.E.C.T.: ‘You can do me wrong honey, when I am gone, but all I’m asking for is for a little respect when I come home.’

De luidruchtige minderheden van beide clans houden zich aan het West Side Story script, waarin liefde en klasse- en clandoorbrekende aantrekkingskracht de ultieme belediging vormen. De moraal van het Romeo en Julia-verhaal is ten slotte: ook al blijkt ware liefde niet opgewassen tegen het domme geweld van clancodes en groepshaat, dat maakt haar er niet minder belangrijk om. Het levert zeker geen rondje praatprogramma’s op wanneer mensen beslissen hun meningsverschillen over geloof en maatschappelijke organisatie op een beleefde manier te uiten, maar het is wel een superieure manier om ermee om te gaan.

Pleit ik hiermee voor een verbod op beledigende taal en beelden? Geenszins. Beledigen moet kunnen, ook als het om religieuze gevoelens of overtuigingen gaat, dat is een centrale verworvenheid op de almacht van godsdiensten en hun leidende kastes. Maar het is niet omdat het moet kunnen, dat het ook voortdurend moet gebeuren, en nog minder dat die beledigingen verheven moeten worden tot een soort morele heldendaad. Zeker als het om platte provocatie gaat, zou niet alleen de beledigde, maar ook de beledigende clan wat meer terughoudendheid in acht mogen nemen.

Beschaving is ten slotte een complexe manier om geweld te voorkomen in samenlevingen waarin meer verschil dan gelijkenis voorkomt. De gulden regel van alle religies en wereldbeschouwingen is: behandel de andere zoals je zelf behandeld wilt worden. Dat is moeilijker dan het op het eerste zicht lijkt, maar mensen en groepen die het proberen, worden er wel volwassener en waardiger door. En waarheid en waardigheid, daar was het toch allemaal om te doen?