Rusland beperkt gastoevoer aan Europa

De beperkingen in gasleveringen lieten zich vorige week voelen in Italië, waar de gastoevoer tot twintig procent daalde. Gazprom leveringen aan Oostenrijk en Slovakije vielen vorige week donderdag  terug tot twee derde van het normale niveau. De Europese Commissie liet weten dat ook Polen, Tsjechië, Bulgarije, Roemenië, Griekenland en Hongarije werden getroffen.

Ze benadrukt wel dat de toestand nog geen noodsituatie is, en dat Rusland als gevolg van de extreme koude  te maken heeft met een verhoogde binnenlandse vraag naar gas. Woordvoerster van de Europese Commissie Marlene Holzner stelt dat “de Russische gascontracten  een zekere flexibiliteit toelaten, in het geval ze het gas zelf ook nodig hebben. En dat is de situatie die ze vandaag meemaken”.

Lessen uit een vorige crisis

De beperkingen in de gastoevoer en de daaropvolgende commotie herinneren aan het eerdere gasgeschil van 2009. Op 7 januari 2009 werden de leveringen van Rusland voor een aantal dagen stopgezet omdat het Oekraïne ervan verdacht gas af te tappen dat bedoeld was voor Duitsland. De diepere oorzaak van het dispuut waren de aanslepende onderhandelingen over  prijsafspraken tussen Rusland en Oekraïne. Zo’n twintig landen werden hierdoor getroffen, vooral landen in de Balkan, waar tienduizenden gezinnen in de kou kwamen te zitten.

Als gevolg van deze crisis riepen de EU ministers van Energie toen al Rusland en Oekraïne op om een duurzame oplossing te vinden om dergelijke problemen in de toekomst te vermijden. Ook voor de EU was het duidelijk dat de Unie minder afhankelijk moet worden van buitenlandse energie, en Russisch gas in het bijzonder.  De EU haalt ongeveer een kwart van het benodigde aardgas uit Rusland, waarvan het grootste deel door pijpleidingen in Oekraïne.

Naar aanleiding  van de gascrisis van 2009 nam de Europese Unie een aantal maatregelen om de gasreserves te verhogen, waardoor een toestand zoals vandaag geen aanleiding zou geven tot noodsituaties.

Een andere topprioriteit van de EU is de aanleg van een zuidelijke gascorridor, met pijplijnnetwerken om het gas van de Kaspische Zee via Turkije naar de EU te krijgen. Op deze manier zou de EU haar energietoevoer kunnen diversifiëren en de  afhankelijkheid van Russisch gas beperken.

Russische geopolitiek

Tussen de huidige situatie en de gebeurtenissen van 2009 zijn echter een aantal parallellen te trekken, die aangeven dat de situatie wel eens zou kunnen verslechten.

Zo zijn er opnieuw moeilijkheden  over de prijsafspraken tussen Rusland en  Oekraïne. Rusland wil dat Oekraïne €319 per duizend kubieke meter gas betaalt met een minimum van 52 miljard kubieke meter per maand. Oekraïne streeft echter naar €192 per duizend kubieke meter met een minimum van 27 miljard kubieke meter. Verder beschuldigt Rusland Oekraïne er opnieuw van gas te stelen bedoeld voor andere landen .

De onderhandelingen hebben daarnaast  ook een geopolitieke dimensie. Het Westen en de EU in het bijzonder proberen Oekraïne in hun invloedssfeer te brengen, maar Rusland wil dat Oekraïne de zogenaamde “Europese Energie Gemeenschap” verlaat, het ontwerp van een EU-Oekraïne vrijhandelszone verwerpt en in de plaats daarvan zou deel uitmaken van de  douane-unie van Rusland. Rusland wil duidelijk de controle over Oekraïne en het pijpleidingennetwerk niet uit handen geven.

Om een ernstige potentiële crisis te vermijden, informeerde de EU verschillende gasautoriteiten, lidstaten en consumentenvertegenwoordigers als eerste stap om in een vroeg stadium te anticiperen op de uitdagingen. Indien de situatie de komende dagen verslecht, kan een speciale vergadering worden bijeengeroepen.