Stoppen met doorspoelen kan de wereld redden

“We zitten op het verkeerde spoor”, zegt Hubert J. Gijzen, een biotechnoloog van het Unesco-kantoor in Indonesië. “Als we blijven zweren bij de huidige systemen, krijgen we het aantal mensen zonder toegang tot goed sanitair nooit snel genoeg omlaag.” Gijzen was een van de zowat 1.300 deelnemers aan de eerste algemene vergadering van de World Toilet Association in Seoul.
Nu hebben wereldwijd ongeveer 2,6 miljard mensen geen deugdelijk sanitair, wat er onder meer toe leidt dat er per dag 4.000 kinderen sterven aan diarree en andere ziekten die via besmet water worden overgedragen. De internationale gemeenschap heeft zich voorgenomen het aantal mensen dat geen toegang heeft tot goed sanitair, tegen 2015 te halveren.
Maar klassieke doorspoeltoiletten lijken onhaalbaar voor grote delen van de wereld. Veel doorspoeltoiletten verkwisten kostbaar water en leveren sloten afvalwater op dat gevaarlijk is als het niet grondig wordt gezuiverd. In sommige delen van de wereld is water gewoon te schaars om het op die manier te gebruiken. En grootschalige waterzuivering is onbetaalbaar in arme landen. “Met vijf miljard mensen die in de buurt van waterlopen en kustwateren leven, zullen we de epidemieën van besmettelijke ziekten die via water worden overgedragen nooit onder controle krijgen”, zegt Gijzen.
Nieuwe technieken kunnen die problemen verhelpen. Doorspoeltoiletten kunnen zo ontworpen worden dat ze veel minder water verbruiken of afvalwater hergebruiken. Maar nog beter zijn ecologische toiletten die de uitwerpselen, urine en afvalwater scheiden. Daardoor kan bijna al het spoelwater hergebruikt worden, terwijl de excrementen kunnen worden ingezet voor de productie van biogas of door hun beperkte volume veiliger kunnen worden afgevoerd. Daardoor wordt grondwatervervuiling en de verspreiding van besmettelijke ziekten ingedamd.
‘EcoSan’ (ecologisch sanitair) is de verzamelnaam van die nieuwe technieken. Er is nog wel heel wat innovatie en studiewerk rond nodig. Nieuwe toiletten zullen alleen ingang vinden als ze goedkoop, makkelijk toepasbaar en efficiënt zijn. Beleidsmakers moeten er warm voor moeten worden gemaakt en honderdduizenden technici zullen een extra opleiding moeten krijgen.
Het EcoSan’-concept zal moeten doordringen op het hoogste beleidsniveau, oordeelt James D. Mamit, parlementslid en milieuadviseur van de Maleisische deelstaat Sarawak. Volgens hem zullen veel landen moeten afstappen van hun sterk gecentraliseerde systemen van rioleringen en sanitaire voorzieningen.

Ecologische toiletten maken het mogelijk iedereen op de aardbol zijn of haar toilet te bezorgen en de milieu-impact van de almaar groeiende steden in te perken, maakt Gijzen zich sterk. “Mensen zullen weer naast rivieren kunnen leven met kristalhelder water waar ze zelfs van kunnen drinken.”
Eén van prototypes van nieuwe toiletten die in Seoul werden voorgesteld, recycleert het gebruikte spoelwater meteen, door middel van biologische en natuurkundige processen. Op die manier kan een beperkte hoeveelheid spoelwater bijna oneindig worden gebruikt. Volgens de Koreaanse ontwerper, Keon Ki- Lee, moet het toilet dus niet op een waterleiding en op het rioleringsnet worden aangesloten. Alleen de droge resten moeten af en toe worden afgevoerd.
Andere groene technieken worden intussen al uitgetest in miljoenensteden als Bogota, Peking, Lima en Alexandria. De projecten proberen het waterverbruik terug te dringen, hergebruik van afvalwater te stimuleren en meststoffen uit excrementen en urine te halen.
De technieken werken ook op kleine schaal. Volgens Mamit hebben twee internaten in Sarawak die EcoSantoiletten kregen, voortaan genoeg aan twee liter water per dag om hun sanitair draaiend te houden. Het biogas dat uit de in speciale tanks verzamelde excrementen wordt gewonnen, wordt gebruikt in de schoolkeuken. Die spaart daardoor meer dan 300 euro per maand uit, geld dat vroeger opging aan de aankoop van butaan.
De VN hebben 2008 uitgeroepen tot het jaar van de sanitaire voorzieningen. De wereldorganisatie schat dat er per jaar bijna 7 miljard euro nodig is om het aantal mensen zonder toegang tot veilig sanitair tegen 2015 te halveren.