Thailands turbulente overgang van verleden naar toekomst

Nukid was een fervent aanhangster van Thaksin Shinawatra. Nu niet meer. ‘Ik hield van hem omdat zijn beleid goed was voor ons, plattelandsmensen’, legt mijn huishoudster uit.
Ze is afkomstig uit Surin, in het noordoosten, en was vooral blij met de 30-bhat-ziekteverzekering en het 1-miljoen-baht-dorpsfonds, programma’s van de regeringen-Thaksin waardoor respectievelijk elke Thailander bijna gratis toegang tot gezondheidszorg kreeg en elk dorp een fonds van 21.000 dollar waarmee het ontwikkelingsprojecten kon financieren. Critici van Thaksin doen deze programma’s af als sinterklaaspolitiek en het structureel afkopen van stemmen.
‘Maar zijn steun voor de rellen met het Thaise nieuwjaar berokkende het land schade, terwijl hij vrolijk geniet van het goede leven in het buitenland’, verklaart ze haar plotse politieke ommezwaai. En die van veel mensen zoals zij, zoals ze in de buurtwinkel vernam.
Opvallend genoeg rept Nukid niet van de democratie en de noodzaak om het land te bevrijden van de mandarijnen. Nochtans zijn dat de officiële redenen achter het “rode” straatprotest. Het gaat evenmin over het koningsgezinde nationalisme of over de beschuldiging dat Thaksin de monarchie wil ondermijnen, de “gele” argumenten om te demonstreren. ‘We willen ons gewone leven terug. We zijn al dat gedoe beu. En we voelen mee met de koning, die wel heel triest moet worden bij dit alles’, besluit Nukid.

Simplificaties

Mijn schoonvader, een eerlijke ambtenaar in ruste, blijft intussen onverminderd achter Thaksin staan. En daarmee is meteen duidelijk dat er weinig overblijft van de standaardverklaring van de politieke chaos die de ronde doet in de internationale media. Het zou allemaal terug te voeren zijn op de diepe kloof tussen stad en platteland, waarbij de stedelijke middenklasse een geel t-hirt aangemeten krijgt en de plattelandsbewoners massaal in de rode pro-Thaksinhemden gehesen worden.
Thaksin zelf, die zeer bedreven is in het bespelen van de media, heeft wel handig aangeknoopt bij die simplificaties. Hij heeft zichzelf uitgeroepen tot de kampioen van de armen en de democratie. Dat beeld is door de aanvallen op de Asean-top en de rellen in Bangkok aan scherven geslagen.
Hoe is een corrupt en autocratisch politicus erin geslaagd zulke diepe politieke verdeeldheid te zaaien? Dat ook een fatsoenlijke man als mijn schoonvader zo loyaal aan Thaksin blijft laat zien hoe goed de ex-premier erin geslaagd is aan te knopen bij diepe en wijdverbreide frustraties over de Thailandse status-quo.
Mensen zijn patroon-cliëntrelaties meer dan beu. Ze willen af van het phuyai-systeem, waarin niet de verkozenen, maar een kring van geleerde en gerespecteerde mannen het uiteindelijk voor het zeggen hebben. En ze willen meer vrijheid van meningsuiting om de macht transparanter te maken en om haar ter verantwoording te kunnen roepen.
Erg begrijpelijke verwachtingen in een democratie, me dunkt. Alleen is er een absoluut gebrek aan fora waar die verzuchtingen op een open en veilige manier geuit kunnen worden. Daardoor kan Thaksin in zelfgekozen ballingschap uitgroeien tot een symbool van het verzet tegen de macht. De staatsgreep tegen Thaksin in 2006 en de strijd tussen roodhemden en geelhemden die erop volgde openden immers de sluisdeuren voor alle opgekropte ongenoegen over de oude maatschappelijke taboes.

Nieuwe regels in een nieuw land

Thaksin is niet de eerste politicus in Thailand die van de macht verdreven werd. Tot nu toe gold echter de ongeschreven regel dat zo’n politicus zich dan een tijdlang gedeisd hield, zijn verbittering inslikte en het stof liet neerdalen, zodat hij al snel naar huis kon om te genieten van alle rijkdom die hij verzameld had –minus de politieke macht van weleer.
Thaksin Shinawatra weigert echter die oude regels te gehoorzamen. Hij ontketent liever een storm zodat hij kan terugkeren naar het centrum van de macht of, als dat mislukt, zodat hij zijn tegenstanders kan meesleuren in zijn ondergang. Die houding wordt meestal toegeschreven aan zijn imperiale persoonlijkheid, maar dat is een beetje te simpel.
Natuurlijk spelen zijn gigantische ego en zijn legendarische koppigheid een grote rol in zijn politieke razernij. Maar zijn breuk met het verleden is ook een duidelijke uitdrukking van het feit dat we intussen ook echt in een ander Thailand leven, waar oude regels en traditionele overtuigingen snel afbrokkelen. De slaperige, rurale samenleving met haar sterk hiërarchische en ongelijke relaties is de voorbije decennia een snel moderniserend land geworden waarin de bevolking nieuwe dromen en verwachtingen durft te koesteren, ook als die botsen met de traditie.
Vaak wordt de oorzaak daarvan gezocht in het materialisme en de ongebreidelde consumptiecultuur die samenhangen met die modernisering. Maar het probleem ligt dieper. In de traditionele maatschappelijke orde werd je plaats en betekenis bepaald door je geboorteplaats en je familie. Geen wonder dus dat mensen de scheuren in dat systeem gretig gebruiken om aan die beperkingen te ontsnappen.
Mensen willen zich vrijer en gelijker voelen. Ze willen hun mening kunnen uiten zonder te moeten vrezen voor censuur of repressie. Dat streven krijgt niet alleen de vorm van “rode” steun voor verandering. Het is evengoed de wortel van het “gele” teruggrijpen op de oude mythes van natievorming en Thaise identiteit, waarbij hoog opgegeven wordt over de morele waarden van die traditie, terwijl de ongelijkheid in het verleden buiten beeld blijft.
De opstand in het diepe zuiden van Thailand. Het verzet tegen de draconische wetten op majesteitsschennis. De volksbewegingen voor landhervorming en gemeenschapsrechten op natuurlijke hulpbronnen. Het ontstaan van de gele anti-Thaksinbeweging. Thaksins eigen weigering om de oude regels te volgen en zijn steun bij de roodhemden. Het zijn stuk voor stuk voorbeelden van reacties tegen de autoriteiten en het onrecht dat zij voortbrengen.
Een geweldloze overgang van een hiërarchisch verleden naar een vrijere en gelijkwaardiger toekomst is alleen mogelijk als alle partijen beseffen dat alles –ook zijzelf– tijdelijk is en er dus altijd weer ruimte gemaakt moet worden voor nieuwe verhoudingen en nieuwe regels. Als dat beseft ontbreekt, zal elke actie de politieke knopen nog strakker aanhalen en moeten we vrezen voor verdere escalatie van het conflict.
Dit artikel is een bewerking, met toestemming van de auteur, van bijdragen die Sanitsuda Ekachai schreef voor The Bangkok Post, Thailands belangrijkste Engelstalige krant.