Verzoening in Burundi: “Liever praten dan procederen”

Voor Nyandwi Nicodème, Pierre Bandyatuyaga en Bakina Rameke begint het nieuwe leven sneller dan verwacht. De drie zijn na 30 jaar ballingschap teruggekeerd naar hun geboortegrond in het zuiden van Burundi en hebben hun akkers teruggekregen in goede verstandhouding met de mensen die de gronden in bezit hadden genomen.
De minnelijke schikking kwam tot stand voor een lokale verzoeningscommissie. Dergelijke commissies schieten in Burundi en de naburige Congolese provincie Zuid-Kivu als paddenstoelen uit de grond, vooral in landelijke gebieden waar door de terugkeer van de vluchtelingen na jaren van oorlogsgeweld talrijke geschillen over landeigendom ontstaan. De commissies zijn het werk van gespecialiseerde ngo’s of van de katholieke kerk.
In Rumonge, een dorp aan de oever van het Tanganyika-meer, komen er bij de Afrikaanse ngo ACCORD elke maand 40 tot 50 aanvragen voor een verzoeningsprocedure binnen. Driekwart van de geschillen gaan over landeigendom. In 2006 kon voor 96 gevallen een oplossing worden gevonden.
“Enkele geschillen dateerden van 1993 of zelfs 1972 en raakten toch vreedzaam opgelost”, zegt Joseph Sindayihebura van ACCORD, “Om te slagen zijn soms een, twee, drie, vier of vijf sessies nodig. Wanneer je tot een duurzaam resultaat wil komen, mag je niet te gehaast zijn.”
Om zeker te zijn dat het akkoord overeind blijft, worden ook de families van de klagende partijen bij de verzoening betrokken. Eens er mondelinge overeenstemming is bereikt, wordt de regeling op papier gezet en overgemaakt aan de overheidsadministratie.
Aan de andere kant van het meer, in het Congolese Zuid-Kivu, zijn de verzoeningscommissies vooral een antwoord op de traagheid van het gerecht. “In 2006 ontvingen we 185 nieuwe dossiers over burgerlijke zaken, maar in slechts 48 gevallen werd een vonnis uitgesproken”, zegt Jawques Biringnanine, griffier bij de rechtbank van Uvira.
“Op den duur hebben de mensen ingezien dat een proces veel tijd en geld kost en de relaties tussen de twee partijen ernstige schade toebrengt”, zegt V.N., een lid van de verzoeningscommissie van Kalehe. Vooral in landelijke gebieden lopen de mensen met een boog om het gerecht heen en gaan ze op zoek naar andere manieren op hun problemen op te lossen.
De katholieke kerk heeft in elke parochie een “Vrede- en gerechtigheidscommissie” opgericht “om de gelovigen te leren het evangelie van vergiffenis en verzoening te beleven in plaats van zich te verlaten op de uitspraken van een rechter”, zegt priester Justin Nkunzi, directeur van de bisschoppelijke Commissie voor Rechtvaardigheid en Vrede.
Ook burgerorganisaties spelen in op de nood aan bemiddeling. “Mensenrechtenorganisaties hebben honderden juridische waarnemers een opleiding gegeven waardoor ze dorpsconflicten kunnen oplossen met behulp van verzoeningscommissies”, zegt Raphaël Wakenge, coördinator van het Congolese initiatief voor vrede en gerechtigheid.
Helemaal perfect is het systeem niet, want de bemiddelaars gaan hun boekje soms nogal te buiten. In enkele gevallen komen de commissies tot minnelijke schikkingen in zaken die eigenlijk een strafrechtelijk karakter hebben, zoals verkrachtingen of zware strafbare feiten. “In strafzaken hebben de bemiddelaars geen enkele competentie”, benadrukt advocaat Jean Claude Zozo van de balie van Bukavu.
Andere bemiddelaars “gaan zich als rechter beschouwen en leggen soms zelfs gevangenisstraffen op”, zegt Janvier Mugalihya, die zo’n zitting bijwoonde in Kivu.
Maar ondanks de kinderziekten blijven heel wat mensen de voorkeur geven aan een minnelijke schikking, buiten het gerecht om. Dat heeft veel te maken met de gruwel van de voorbije oorlogen, die nog vers in het geheugen ligt. Bij een rechtszaak is er altijd een winnaar en een verliezer, terwijl een bemiddelde oplossing de mensen dichter bij elkaar brengt. (InfoSud/Syfia/IPS)