Vrijlating Aung San Suu Kyi mag de moed van de basis niet overstemmen

Eerst even de puntjes op de i’s van de voorbije dagen. Eén: de junta heeft Aung San Suu Kyi niet echt vrijgelaten, de generaals hebben gewoon geen verzet aangetekend tegen het aflopen van een onterecht huisarrest. Amnesty International wijst er overigens terecht op dat er nog 2200 politieke gevangen zijn in Myanmar die onterecht vastgehouden worden.

Twee: de verkiezingen van voorbije week waren allesbehalve vrij, eerlijk of democratisch, en ze waren ook niet “algemeen”. De “vrijlating” van Aung San Suu Kyi zou wel eens bedoeld kunnen zijn om de internationale aandacht van die verkiezingen af te wenden. De National League for Democracy boycotte de verkiezingen onder druk van haar opgesloten leidster, Aung San Suu Kyi, omdat ze de grondwet van 2008 niet aanvaardt, omdat het mandaat dat de partij tijdens de verkiezingen van 1990 kreeg nooit opgenomen kon worden en omdat de leiders die in de gevangenis zaten uit de partij gezet moesten worden om te voldoen aan de vastgelegde vereisten. Wellicht zou dat ook gelden voor Aung San Suu Kyi, al was er discussie over de vraag of huisarrest gelijk is aan gevangenschap.

Bovendien schrapte de junta de verkiezingen in meer dan 3400 dorpen waar etnische minderheden sterk stonden, waardoor meer dan anderhalf miljoen Myanmarezen hun stem gewoon niet konden uitbrengen. Tot zo ver dus de idee dat er een nieuwe wind zou waaien vanuit Naypyidaw, de megalomane nieuwe hoofdstad van Myanmar.

Toch beweegt er wat in Myanmar. Dat heb ik kunnen vaststellen tijdens een reportagereis deze zomer . Terwijl de angst voor de generaals als een schaduw over elk gesprek blijft hangen dat niet enkel over het boeddhistische erfgoed of de exotische schoonheid van het land gaat, creëren mensen van onderuit toch opvallend veel ruimte voor eigen opinies en autonoom handelen. Niet dat mensen lichtvaardig doen over het risico op repressie, maar trop is ook in Myanmar teveel, blijkt. ‘Er moeten in dit land voldoende dwazen zijn die hardop hun gedacht zeggen, anders verandert er nooit wat’, zei Ludu Sein Win, een veteraan van de vrije meningsuiting die van 1967 tot 1980 in de gevangenis zat, waarvan tien jaar in eenzame opsluiting. De intimidatie heeft bij hem niet gewerkt: hij schrijft nog steeds twee stukken per dag en publiceert in meer dan twintig verschillende tijdschriften.

Daarmee formuleerde hij enkele maanden geleden de stelling die Aung San Suu Kyi tot haar centrale boodschap na haar vrijlating maakte: Myanmar kan maar vooruitgaan als iedereen zich engageert voor verandering. En dat houdt in dat meer mensen hun overtuiging moeten uitspreken en gebruik moeten maken van hun mensenrecht op vrije meningsuiting, ook al wordt dat miskend door de huidige regering. Ecologische activist U Ohn vecht voor het behoud en de ecologische exploitatie van de teakbossen, en moet het daarvoor niet alleen opnemen tegen de generaals uit Naypyidaw, maar ook tegen de machtige Chinese bedrijven die vanuit Yunnan opereren. Ex-filmster Kyaw Thu begon een ngo om de armen een kosteloze maar waardige begrafenis wil garanderen. ‘We zijn met dit initiatief gestart om de armen te helpen, maar nu willen we de maatschappij veranderen’, zegt Kyaw Thu. ‘Het huidige systeem is zo eenzijdig gericht op winst, dat alles draait rond smeergeld en corruptie.’

Als al die aandacht voor Aung San Suu Kyi de stem van zoveel moedige Myanmarezen zou wegdrukken, dan wordt het over een jaar of zo weer al te makkelijk voor de generaals om een nieuw voorwendsel te vinden om haar –en daarmee het verzet– het zwijgen op te leggen.

Het is de energie van deze mensen en de vele duizenden anderen die doorslaggevend zal zijn voor de toekomst van het land. Suu Kyi heeft dat blijkbaar begrepen, want ze heeft aangekondigd dat ze eerst naar de mensen wil luisteren voordat ze actie zal ondernemen.

Terwijl Aung San Suu Kyi hopelijk de tijd krijgt om de verdeeldheid tussen politieke partijen die deelnamen aan de verkiezingen en partijen die boycotten, en tussen etnische minderheden en Birmese meerderheid te bezweren, moet de rest van de wereld zich afvragen hoe een veranderingsproces best ondersteund kan worden. Daarvoor moet vooral het Westen afdalen van de hoge berg van de morele en politieke superioriteit, om de kans te geven aan de buurlanden om het voortouw te nemen. China, India en de buren van Zuidoost-Azië moeten dan ook wel echt uit hun schuilhut van nationale soevereiniteit komen.

Daarnaast moet er een internationaal debat komen over de sancties en economische boycotstrategieën. Dat vraagt ook het dissidente magazine The Irrawaddy. Thailand, China en India –in volgorde van belangrijkheid op vlak van investeringen en handel- trekken zich niets aan van de westerse sancties, die daardoor elke kans op effectieve druk verliezen ‘Het ergste aan de sancties,’ zegt een buitenlander die al jaren werkzaam is in Myanmar, ‘is dat ze geen impact hebben op de energie- en hardhoutexport, de echte goudaders van het regime. Intussen ondermijnen ze wel het toerisme en de textielsector, de arbeidsintensieve sectoren. Met andere woorden: ze versterken de generaals en hun cronies, maar treffen de al kwetsbare bevolking. En als collateral damage blijft de humanitaire hulp aan Myanmar steken op een onaanvaardbaar laag niveau van 2 dollar per persoon per jaar, zowat het minste van de hele wereld.’

Aung San Suu Kyi heeft in het verleden herhaaldelijk op het belang van sancties en boycotacties gewezen. Steeds minder mensen delen die overtuiging. Maar laat dat vooral geen vrijgeleide zijn voor multinationals zoals Total die de rekeningen van de generaals spekken en als doekje voor het bloeden wat humanitaire projecten opzetten.

De nieuwe kansen voor Myanmar worden niet gecreëerd door het repressieve regime en daarmee samenwerken moet dus met de allergrootste voorzichtigheid en onder duidelijke voorwaarden gebeuren. En dat geldt zowel voor economische als politieke actoren. De echte verandering vindt plaats aan de basis en wie dus echt begaan is met democratie en verandering in Myanmar, zoekt op de eerste plaats naar manieren om die beweging te versterken en ruimte te geven.

Veel mensen, in Myanmar en in de rest van de wereld, zullen de komende tijd uitkijken naar signalen en uitspraken van Aung San Suu Kyi. Terecht, want ze blijft de baken van verzet en integriteit in een land dat kreunt onder repressie en corruptie. Maar als al die aandacht voor the Lady de stem van zoveel moedige Myanmarezen zou wegdrukken, dan wordt het over een jaar of zo weer al te makkelijk voor de generaals om een nieuw voorwendsel te vinden om haar –en daarmee het verzet– het zwijgen op te leggen.

(*) Deze opinie verscheen op 15 november ook in De Standaard