Water vaker bron van conflict

Milieu en grondstoffen spelen een centrale rol bij de verspreiding van fundamentele waarden als vrijheid, gelijkwaardigheid, solidariteit en verdraagzaamheid. Milieudegradatie, uitputting van grondstoffen, besmettelijke ziekten, corruptie - zogenaamde “soft threats” - behoren tot de bedreigingen van de gemeenschappelijke veiligheid.
Nergens is dit thema relevanter dan in het Midden-Oosten. Water is er een ‘strategische’ grondstof waarrond spanningen hoog kunnen oplopen. In deze regio is water een belangrijk politiek dossier: verschillende recente vredesakkoorden hadden ook stipuleringen omtrent water.
Vooraanstaanden, zoals voormalig VN-secretaris generaal Boutros Boutros Ghali en koning Hoessein van Jordanië, gaven reeds aan dat de waterschaarste in het Midden-Oosten toekomstige conflicten zal voeden. Ook Afrika heeft met waterschaarste te kampen. Tegen 2025 wordt verwacht dat maar liefst veertig landen in deze regio’s waterstress zullen ervaren.

Geopolitieke dimensie 

Watergebruik heeft een duidelijke geopolitieke dimensie. De Nijl levert een typerend voorbeeld. Vooraleer ’s werelds langste rivier uitmondt in de Middellandse Zee, doorkruist ze maar liefst tien landen. De rivier dicteert de onderlinge relaties tussen deze landen. Water beweegt zich immers voort van bron naar monding, van stroomopwaarste gebruikers naar deze die zich meer stroomafwaarts bevinden.
Het ontbreken van een wettelijk kader om internationale waterdisputen te regelen zorgt hier voor problemen. Vier doctrines worden doorgaanse aangehaald in verband met de soevereiniteit over internationale rivieren.

1. Absolute territoriale soevereiniteit houdt in dat landen water naar eigen goeddunken gebruiken, ongeacht de nadelige effecten voor stroomafwaarste landen.
2. Absolute territoriale integriteit, als tweede doctrine, suggereert dat stroomafwaarste landen geen schade mogen ondervinden.
3. Vervolgens houdt beperkte territoriale soevereiniteit een combinatie van beiden in, binnen een kader van gelijk gebruik door alle betrokken partijen.
4. Een gemeenschap van rivierstaten promoot een geïntegreerd waterloopbeheer.

Oorzaken 

Of water in de toekomst inderdaad gewelddadig conflict zal uitlokken is nog onzeker. Ervaringen uit het verleden suggereren dat dit onwaarschijnlijk is. Toch zien velen deze kans toenemen. De grotere vraag, verminderende beschikbaarheid en nadelige gezondheidseffecten van de slechte waterkwaliteit funderen deze toekomstbespiegeling. Schaarsheid zal volgens sommigen onvermijdelijk uitmonden in geweld en oorlog. Toch heeft vechten om water vanuit politiek of economisch perspectief weinig zin.
Dat sommige regio’s problemen tegemoet gaan, is redelijk zeker. Klimaatverandering zal wellicht in vele regio’s regenval- en verdampingspatronen wijzigen. Wanneer het schaarser wordt, zal water meer kosten. Verbeteringen in waterbeheer zullen noodzakelijk worden. De landbouw is hier een grote boosdoener.
De irrigatie neemt bijna 70 procent van het wereldwijde watergebruik voor zijn rekening. Verwacht wordt dat ook de afhankelijkheid van voedselinvoer zal toenemen. Hoe arme, droge landen deze voedselinvoer zullen bekostigen blijft een groot vraagteken.

Concurrentie

Ten slotte wordt een toenemende concurrentie om water verwacht tussen stedelijke en rurale bevolkingsgroepen, tussen de landbouw en huishoudelijke sectoren en tussen landen onderling. De versnellende verstedelijking zou dit nog kunnen verscherpen.
Niettemin kunnen vele van de waterbevoorradingsproblemen opgelost worden door samenwerkingsovereenkomsten en een zekere mate van economische investering. Dergelijke overeenkomsten en preventieve diplomatie over gedeelde watervoorraden blijven noodzakelijk.