Zapatisten komen opnieuw uit hun kot

Zondag (1 januari) verlaten de leiders van het inheemse Zapatistische Nationale Bevrijdingsleger (EZLN) hun enclave in de jungle van de zuidelijke deelstaats Chiapas voor een zes maanden lange tournee. De nauwelijks bewapende rebellen willen op die manier de uitslag van de Mexicaanse presidentsverkiezingen van juli 2006 beïnvloeden. Net als tijdens hun tournee van 2001 naar Mexico-stad, zullen de gemaskerde rebellen zonder wapens reizen en met de toelating van de autoriteiten.

De ‘andere campagne’ zal bestaan uit politieke meetings in de 32 deelstaten van Mexico. Er komt ook een grote internationale meeting tegen het neoliberalisme, naar het voorbeeld van de ‘intercontinentale vergadering’ van 1996 in Chiapas waarop prominenten als filmmaker Oliver Stone en mensenrechtenactiviste Danielle Mitterand aanwezig waren. Dat evenement was één van de eerste internationale bijeenkomsten van antiglobalisten. Het EZLN hoopt met de ‘andere campagne’ twee vliegen in één klap te slaan: een beter bestuur voor Mexico en een nieuwe adem voor de internationale antiglobalistische beweging.

De uitgekiende communicatiestrategie is typisch voor het EZLN. De rebellenbeweging nam op 1 januari 1994 de wapens op om aandacht af te dwingen voor het lot van de inheemse mensen in de verpauperde deelstaat Chiapas. Langer dan twee weken vochten ze niet. Toenmalig president Carlos Salinas riep al na twee weken een wapenstilstand uit. Die houdt nog steeds stand.

De Zapatisten maakten als één van de eerste bewegingen volop gebruik van het internet om een campagne op te zetten die hen wereldwijd bekend maakte. De mysterieuze figuur van Marcos, steevast met pijp en bivakmuts, groeide uit tot een icoon van de andersglobalistische beweging.

De Zapatisten zijn niet geïnteresseerd in deelname aan de verkiezingen en steunen geen enkele presidentskandidaat. Ze willen de inheemse zaak opnieuw op de agenda zetten en aanhang ronselen voor een echt links front. Ze zoeken bondgenoten onder mensen die actief zijn bij organisaties uit het maatschappelijke middenveld en groepen die niet aan partijpolitiek doen. Alleen zij denken buiten het neoliberale kader, zegt de man met bivakmust en pijp..

Het stemadvies van Marcos en de zijnen luidt dat alle presidentskandidaten ‘schavuiten’ en ‘boeven’ zijn. Inclusief Andrés López Obrador, de linkse PRD-burgemeester van Mexico-stad die getipt wordt als de opvolger van huidig president Vicente Fox. Obrador is niet links maar zit in het centrum van het politieke spectrum, zegt Marcos, en het centrum is niets meer dan gematigd rechts.

Het is de laatste kans van de Zapatisten om opnieuw vooraan op het toneel van de Mexicaanse politiek te gaan staan, zegt Lucio Contreras, een politicoloog van de Autonome Nationale Universiteit van Mexico. Ofwel worden ze weer een hoofdrolspeler, ofwel verlaten ze de scène. Dat is de uitdaging waar ze voor staan.

De vorige tournee van de Zapatisten in 2001 draaide uit op een Pyrrusoverwinning. President Vicente Fox deed een aantal toezeggingen inzake inheemse rechten, maar toen het parlement de hervormingen in een wet moest gieten, werden een aantal basiseisen (zelfbeschikking voor indianen en collectief gebruik van natuurlijke hulpbronnen) geschrapt. Daarop stapte het EZLN uit de onderhandelingen met de regering. Sindsdien is er weinig verbeterd voor de inheemse bevolking, ongeveer 10 miljoen mensen op een bevolking van 170 miljoen. Vooral in Chiapas blijven zij behoren tot de onderklasse van de Mexicaanse maatschappij.

De toekomstige president van Bolivia Evo Morales, ook een indiaan, heeft EZLN-leider Marcos uitgenodigd op zijn eedaflegging op 22 januari. Zowel Morales als Marcos zijn gekant tegen de vrije markt en verdedigen de rechten van indianen.