'Zelfmoorden symptoom van psychiatrische problemen in dodencel'

Psychiaters geloven dat tot tussen 12 en 25 procent van de gevangenen op death row eigenlijk in een instelling voor geesteszieken thuishoort. Afzonderlijke statistieken over zelfmoorden op death row zijn er niet. Johnson was de zevende terdoodveroordeelde die uit het leven stapte sinds de staat Texas in 1974 de doodstraf weer invoerde. Het Informatiecentrum voor de Doodstraf registreerde tussen 1973 en 2004 301 sterfgevallen van terdoodveroordeelden voor de executiedatum, waaronder een niet nader bepaald aantal zelfmoorden.

“Zelfdoding in de dodencel is relatief zeldzaam maar komt telkens weer voor”, zegt Richard Dieter van het Informatiecentrum voor de Doodstraf, dat campagne voert voor de afschaffing ervan. “De gevangenen leven onder een ondraaglijke stress en krijgen steeds vaker geestelijke problemen.”

Het aantal terdoodveroordeelden met zware geestelijke problemen ligt tussen 12 en 25 procent, schat gevangenispsychiater Jeffrey Metzner. Sommigen zijn al ziek voor ze in de dodencel belanden, anderen ontwikkelen symptomen tijdens hun verblijf. De meest voorkomende problemen zijn schizofrenie, depressie of posttraumatisch stresssyndroom.

Voor Metzner is er een duidelijk verband tussen de daling van het aantal bedden voor geesteszieken en het groeiende psychiatrieprobleem op death row. De staat Texas, waar Johnson werd veroordeeld, is recordhouder inzake het aantal terechtstellingen, maar staat slechts op de 46ste plaats in het klassement van Amerikaanse staten als het gaat om de uitgaven voor de behandeling van geesteszieken.

Het Amerikaanse Hooggerechtshof verbood in 2002 de executie van zeer zwakbegaafden. Voor geesteszieken is er geen nationaal verbod, en elke staat beslist zelf op basis van welke criteria iemand in de dodencel of in een instelling terechtkomt. Het Hooggerechtshof zegt wel dat bij het bepalen van de strafmaat rekening moet worden gehouden met het karakter en de achtergrond van de beschuldigde. “Theoretisch moet de geestelijke gezondheid een rol spelen bij de uitspraak van een doodvonnis, maar in de praktijk is dat vaak niet het geval”, zegt Metzner.

Op sommige gevangenen heeft de ijzeren regelmaat van het leven in death row een gunstige invloed. “Een negentienjarige moordenaar uit een gebroken gezin en een arme buurt vindt in de gevangenis voor het eerst een stabiele omgeving, met drie maaltijden per dag”, zegt dokter Robert T.M. Phillips uit Annapolis in de staat Maryland. “Met die stabiliteit komt volwassenheid. Na tien of vijftien jaar zijn het helemaal andere mensen geworden, rijper en emotioneel stabiel. Ik blijf me er over verbazen”. Maar ook Phillips geeft toe dat voor elke gevangene die een grotere geestelijke rijpheid bereikt er anderen zijn die afglijden in depressie.

Mensenrechtenactivisten grijpen de positieve voorbeelden aan om te bewijzen dat ook moordenaars hun leven kunnen beteren. De samenleving moet niet wachten met een stabiele omgeving aan te bieden tot iemand ter dood is veroordeeld, zo luidt het. Bovendien kan dezelfde stabiliserende invloed ook uitgaan van een levenslange gevangenisstraf.