Zoeken naar vrede in een verscheurd Congo

IPS: Etniciteit wordt vaak genoemd als de belangrijkste factor in het conflict in deze regio. U ziet dat anders: waar gaat het conflict werkelijk over?

Ernest Wamba Dia Wamba: “Het conflict gaat over machtsdeling en toegang tot grondstoffen in de context van een zwakke en door etnische discriminatie beheerste staat. De grondstoffenkwestie trekt ook krachten van buitenaf aan. Daarnaast spelen onopgeloste problemen die voortvloeiden uit de Rwandese genocide, waardoor ook Rwanda op z’n minst indirect betrokken is. In Kivu is ook de rebellengroep Forces Démocratiques de la Libération du Rwanda actief, een groep die vooral strijders heeft uit het voormalige Rwandese leger en milities die verantwoordelijk waren voor de genocide in 1994. Er zijn bewijzen voor hun alliantie met het regime in Kinshasa.

Strikt genomen is etniciteit of tribalisme een specifieke manier van functioneren van een staat - de koloniale manier, waarbij de gekoloniseerde bevolking bestuurskundig werd verdeeld in groepen. Omdat postkoloniale staten er niet in geslaagd zijn de nationale kwestie op te lossen door de koloniale staat langzaam te transformeren, zijn het nog steeds etnisch verdeelde staten. Soms functioneren ze zelfs nog als een koloniale staat. Pas als etnische verschillen de basis worden van discriminatie, leiden ze tot etnische conflicten. Op dit moment behandeld ons land gemeenschappen nog steeds verschillend. Zelfs in de vorming van de regering zie je dat terug.”

De Tutsi-Congolezen hebben een geschiedenis van onderdrukking door de staat, bijvoorbeeld toen tijdens het Mobutu-regime hun recht op staatsburgerschap werd ontnomen. Sindsdien is het gemeengoed geworden om Tutsi’s anders te behandelen. Tutsi-Congolezen laten zich discrimineren en dat beïnvloedt hun handelen. De staat is er niet in geslaagd om de angsten en ideologieën onder de bevolking afdoende te bestrijden.”  

Veel buurlanden zijn betrokken of betrokken geweest bij militaire conflicten in de Democratische Republiek Congo (DRC). Momenteel wordt Rwanda daarvan beschuldigd en Angolese troepen zijn onderweg. Welke rol spelen buurlanden in het conflict?

“De meeste buurlanden willen geen sterk Congo en het land is tot nu toe niet in staat gebleken een goede verstandhouding te ontwikkelen met zijn buren. Rwanda en andere buurlanden die hebben geleden onder de destabilisatie door Mobutu’s regime, willen dat Congo zwak blijft. En de contracten van de regering in Kinshasa met China zorgen ervoor dat in het Westen minder bereidwilligheid is het regime te steunen dan ten tijde van Mobutu.

Dit is allemaal het gevolg van het feit dat Congo niet in staat is zijn gezag te laten gelden bij de grenzen. DRC heeft nauwelijks een echt nationaal leger of een echt openbaar bestuur en is niet in staat zijn eigen territorium te verdedigen. Corruptie, aangemoedigd door het feit dat zelfs de hoogste leiders belangen in de zakenwereld hebben, maakt het moeilijk voor instituten om goed te functioneren en tekortkomingen te corrigeren.

Geld en materialen die voor het oorlogsfront bestemd zijn, worden vaak voor andere doelen gebruikt. Voedsel dat bestemd was voor militairen, belandde bijvoorbeeld in winkels in Kisangani. Voedsel dat bedoeld was voor militairen aan het front! De Afrikaanse Unie zou misschien kunnen helpen met het vormen van een neutraal team dat kan helpen bij de integratie en herstructurering van het Congolese leger.”

Welke rol ziet u voor Afrikaanse regeringen bij het streven naar blijvende vrede in de regio?

“Zolang ze opereren binnen een, wat we noemen, VN-opvatting van conflictoplossing waarin vrede wordt gezien als iets wat van buitenaf komt, een concept van vrede als ‘koloniale pacificatie’, zal er geen duurzame oplossing worden gevonden.

Sinds de jaren zestig heeft geen enkele vredesovereenkomst na afloop van een oorlog ertoe geleid dat de kwestie van nationale verzoening serieus is opgepakt. Te vaak was de oplossing gebaseerd op machtsdeling ten gunste van de sterkste elementen en soms werd de verslagen partij genegeerd. De verdeeldheid tussen groepen werd niet bestreden en sommige groepen voelen zich nog steeds buitengesloten. Daardoor kan de staat niet functioneren als een staat voor alle mensen.

Het is cruciaal dat deze keer een echte dialoog word gevoerd en dat aan verzoening wordt gewerkt. Militaire oplossingen zijn meestal tijdelijk, de partijen wachten alleen maar tot het moment dat de machtsbalans verschuift. Op lange termijn moet Congo weer opgebouwd worden. Er zal een manier gevonden moeten worden om een echt leger en een echt bestuur te organiseren. Als het volk niet bij dat proces betrokken wordt, zal de uitkomst waarschijnlijk een repressieve staat zijn.

De consolidatie van democratische instituten kan helpen. Tot nu zorgen de verschillende partijen vooral voor verdeeldheid. Neoliberalisme maakt het er voor zwakke landen ook niet gemakkelijker op om hun grondstoffen te beheren. Het huidige economische systeem lokt criminele praktijken uit die gemakkelijk hun weg vinden in corrupte structuren, waardoor natuurlijke rijkdommen worden geplunderd en mensen gemarginaliseerd.”

Welke partijen zijn belangrijk om mee te onderhandelen over een betere toekomst voor het land?

Binnen de Nationale Vergadering en de Senaat zijn mensen die ijveren voor rechtstreekse onderhandelingen met Nkunda. Er zijn voorstellen in die richting gedaan. De minister van Buitenlandse Zaken heeft gesproken met de Rwandezen. Maar ik weet niet hoeveel daarmee is bereikt.

Aangezien het van belang is een overeenkomst te bereiken die op lange termijn stand houdt, is het van belangrijk zoveel mogelijk instituten bij de besprekingen te betrekken. In de tijd van de afscheuring van Katanga en Zuid-Kasai in 1963, sprak president Kasa-Vubu met de leiders van die gebieden. Het zou goed zijn een bijeenkomst op hoog niveau te beleggen, zodat de implementatie van overeenkomsten gegarandeerd kan worden. De regering zou gerespecteerde personen uit het hele land moeten consulteren om zicht te krijgen op wat we het beste kunnen doen om naar een betere toekomst toe te werken.”