Zuid-Sudan schiet niets op met vredesverdrag

Hevige gevechten en aanvallen op hulpverleningscentra in het zuiden van het land deden de VN de afgelopen week de repatriëring van Zuid-Sudanese vluchtelingen voor twee weken opschorten. De burgeroorlog verdreef meer dan 4,5 miljoen Sudanezen uit hun huizen, en het vredesakkoord bracht een terugkeerbeweging op gang. Maar de vrede lijkt de Zuid-Sudanezen weer te onglippen.

In de regering van nationale eenheid woedt een conflict over de vraag of de sharia (de islamitische wet) van toepassing kan blijven in Khartoem. Het ontwerp voor een nieuwe grondwet voor de stad houdt vast aan de sharia, maar voor de voormalige Zuid-Sudanesische rebellenbeweging SPLM is dat onaanvaardbaar omdat Khartoem de hoofdstad van het hele land is. De ex-opstandelingen, die nu mee in de nationale regering zetelen, hebben zich teruggetrokken uit het redactiecomité dat de tekst schrijft.

Het geweld tussen uiteenlopende gewapende groepen dat Zuid-Sudan intussen teistert, heeft veel te maken met de ellendige levensomstandigheden in de regio. De leiders van de verschillende etnische groepen zeggen dat het leven in het zuiden er nog op achteruitgegaan is, zegt Edmund Yakani, de directeur van een organisatie die met Zuid-Sudanese vluchtelingen werkt. De etnische groepen vechten onder elkaar om zoveel mogelijk bijstand uit de brand te slepen.

De verwachtingen waren hooggespannen vorig jaar in januari, toen de Zuid-Sudanese rebellen van de SPLM en de regering in Khartoem na 21 jaar oorlog een vredesakkoord ondertekenden. Dit is het begin van een Sudan dat één is, los van ras, religie of stam, speechte de inmiddels overleden rebellenleider John Garang. Veiligheid zal in de plaats komen van geweld, terugkeer in de plaats van verdrijving, antwoordde de Sudanese president Omar Hassan Ahmed el-Bashir, die intussen wel zware conflicten in het westen en het oosten van het land aan de gang houdt.

Maar het vredesverdrag brengt niet wat mensen in Zuid-Sudan ervan verwachtten. Van de beloofde heropbouw van Zuid-Sudan, waar door de burgeroorlog de voorbije twintig jaar nauwelijks wegen en scholen zijn gebouwd of waterleidingen werden aangelegd, is weinig te zien. Donorlanden hadden 4,5 miljard dollar (3,7 miljard euro) toegezegd, maar van dat geld is nog maar een fractie uitgegeven.

De mensen in Zuid-Sudan geloven ook dat het noorden olieopbrengsten achterhoudt. De meeste Sudanese olievelden liggen in het zuiden van het land, en in het vredesverdrag is geregeld dat de regio een deel van de opbrengsten krijgt. Er is een speciaal regeringsorgaan opgericht om toe te kijken op die geldstromen, maar de Zuid-Sudanezen hebben toch sterk de indruk dat ze constant gerold worden.

De talrijke Zuid-Sudanese vluchtelingen die in de sloppenwijken rond de in het noorden gelegen hoofdstad Khartoem samenhokken, voelen ook niet veel van de verandering. Ze worden vaak gearresteerd en geslagen omdat ze alcohol brouwen. Volgens het vredesverdrag mogen niet-moslims niet vervolgd worden voor praktijken die enkel volgens de sharia niet door de beugel kunnen.

Aan het grote wantrouwen tussen de islamitische noorderlingen, die van Arabische afkomst zijn, en de zwarte Zuid-Sudanezen waaronder christenen en animisten overwegen, lijkt het vredesverdrag voorlopig ook niets te veranderen.

We koesteren veel achterdocht tegenover de noordelingen, en hoe kan je samenleven met iemand die je niet vertrouwt? vraagt Philip Ungang, een Zuid-Soedanese leider die nochtans de helft van zijn leven doorbracht in het noorden en ook mensen van daar in zijn vriendenkring heeft.

In de omgekeerde richting leeft er ook wrevel. Het vredesakkoord is niet eerlijk, vindt El Tayib Zain Al Abdeen, een professor politicologie aan de Universiteit van Khartoem. Net als andere mensen in het noorden ergert Al Abdeen zich aan het feit dat het zuiden nu voorbehouden plaatsen heeft in de regering van nationale eenheid en in de gerechtelijke macht, al heeft het zuiden ook regionale instellingen waar het volledig de wet kan spellen. Veel mensen vinden dat we compleet hebben toegegeven aan de zuiderlingen en aan de druk van de internationale gemeenschap.

Veelbetekenend was de eerste verjaardag van de ondertekening van het vredesakkoord. In Juba, de hoofdstad van Zuid-Sudan, werd er gezongen en gedanst, maar er verschenen ook spandoeken met boodschappen als het zuiden voor de zuiderlingen en noorderlingen, ga naar huis. Vertegenwoordigers uit het noorden waren op de feestelijkheden in Juba niet te zien. In het noorden werd zo goed als niet gevierd.

Optimistische Sudanezen geloven dat de verstandhouding tussen mensen uit het noorden en het zuiden zal verbeteren naarmate jongeren uit de twee bevolkingsgroepen elkaar beter leren kennen in de scholen en bij andere gemeenschappelijke ondernemingen. Maar het sterke racisme in de Sudanese samenleving zal niet zomaar verdwijnen. Mensen met een zwarte huid lijken in het noorden van Sudan nog altijd voorbestemd voor vuil en zwaar werk en hebben weinig kansen om hoger op de sociale ladder te komen. (PD)