Zuidelijk Afrika debatteert over universeel basisinkomen

De campagne voor een basic income grant (BIG) begon in Zuid-Afrika vier jaar geleden. Minister van Financiën Trevor Manuel berekende dat er jaarlijks 12 miljard dollar voor nodig is om alle Zuid-Afrikanen een basisinkomen te bezorgen. Want dat is de bedoeling van het universeel basisinkomen: iedereen, ongeacht leeftijd of inkomen, een klein bedrag geven om de consumptie en de economische activiteit te stimuleren. Onbetaalbaar, concludeerde Manuel. Zuid-Afrika spendeert momenteel al 6,8 miljard dollar per jaar aan sociale uitkeringen. De regering ziet BIG als de kortste weg naar het bankroet.

De South African BIG Coalition, een groep die 32 ngo’s, vakbonden en kerkelijke organisaties verenigt, betwist Manuels berekening. Een basisinkomen kost Zuid-Afrika slechts 7,3 miljard dollar per jaar, zegt Pumi Yeni, de nationale coördinator van de coalitie. Die kost kan nog gereduceerd worden als de hogere inkomens het geld zouden moeten terugbetalen aan de fiscus. En er is een terugverdieneffect: de uitgaven voor de sociale uitkeringen zullen op termijn slinken. De BIG Coalition meent dat een basisinkomen werklozen zou aanzetten om actiever werk te zoeken.

Het idee maakt ook opgeld elders in de regio. In Namibië werd begin dit jaar een gelijkaardige campagne opgestart nadat de Universiteit van Namibië op de proppen kwam met een studie die zegt dat het basisinkomen gefinancierd kan worden door de btw op te trekken met zeseneenhalf procent. In Malawi, Mozambique, Zambia en zelfs het verre Ghana begeleidt de Zuid-Afrikaanse BIG Coalition actievoerders met het opstellen van een eisenplatform.

In Zuid-Afrika zelf is intussen al een tegenbeweging gesignaleerd. De onderzoeksgroep Free Market Foundation uit Johannesburg gaat BIG te lijf met cijfers en statistieken Een basisinkomen zou een domper zetten op de economische groei, zegt directeur Eustace Davie. Mensen moeten de kans krijgen hun eigen inkomen te verdienen. De Free Market Foundation pleit voor een versoepeling van de arbeidswetgeving in Zuid-Afrika. Bedrijven zouden mensen die langer dan zes maanden werkloos zijn in dienst moeten nemen voor minder dan het minimumloon, stelt Davie voor.

In Zuid-Afrika is vier op tien mensen werkloos. Ongeveer de helft van de 44,8 miljoen Zuid-Afrikanen leefde in 2002 onder de armoedegrens. Naar schatting 12 miljoen armen krijgen momenteel geen enkele vorm van sociale bijstand. (MM)