‘Happy slappers’ pak je niet aan door hen te ontmenselijken

De beelden van minderjarigen die elkaar geweld aandoen en die op sociale media circuleren zijn erg zorgwekkend, schrijft MO*columniste Tuly Salumu. ‘Niet alleen door het zinloze geweld, de vernedering van de slachtoffers of de schaamteloosheid van de daders. Het wordt helaas ook politiek gerecupereerd.’

De laatste tijd denk ik vaak terug aan mijn jaren als leerkracht. Aan een van de moeilijkere momenten in die jaren, om specifieker te zijn.

Het was 2012 en ik stond voor de klas. Terwijl ik de regels van de passé composé op het bord schreef, gingen twee tienermeisjes op de vuist onder luid gejoel van hun klasgenoten. Er werd gekrabd en gebeten. Een haarpluk vloog in de lucht.

Het was de eerste keer dat ik in contact kwam met geweld op school. Het was ook niet de laatste keer. Er volgden nog verschillende schermutselingen die allemaal één ding gemeen hebben: altijd halen leerlingen hun smartphones boven om ze te filmen.

De vechtfilmpjes die vandaag sociale media domineren, brachten die herinnering opnieuw naar boven. De filmpjes zijn voorbeelden van wat ‘happy slapping’ wordt genoemd: een fenomeen waarbij een willekeurig persoon door een groepje in elkaar wordt geslagen voor de camera. Het is geen nieuw verschijnsel, maar lijkt opnieuw te pieken. Deze zomer kwamen er liefst drie incidenten bovendrijven.

Voor wie de voorbije dagen onder een steen of op een wifiloos eiland doorbracht, vat ik ze even samen.

1. Afgelopen week ontploften sociale media door een filmpje uit Zelzate. Een tiener die op zijn knieën zit wordt erin in elkaar geslagen nadat hij de voeten van zijn belagers moest kussen.
2. Rond dezelfde tijd ontstond in Antwerpen tumult door een massaal gedeeld video van vechtpartijen op de Meir en aan het Sportpaleis.
3. In Sint-Truiden loopt een onderzoek naar aanleiding van een filmpje van een bende jongeren die eerder dit jaar een 13-jarige jongen vernederden en mishandelden.

Politieke recuperatie

Het zijn schokkende beelden en niet alleen door het zinloze geweld en de vernedering van de slachtoffers. Even ontstellend is de schaamteloosheid van de daders die zonder blikken of blozen herkenbaar in beeld komen en de filmpjes lijken te gebruiken om likes te scoren en reacties uit te lokken.

Politieke recuperatie is bij dergelijke misdaden nooit ver weg.

Politieke recuperatie is bij dergelijke misdaden nooit ver weg. In dit geval zijn ze koren op de molen van het Vlaams Belang. Waar de klassieke media zich niet uitdrukken over het raciale profiel van de daders, heeft de partij de verklaring voor het geweld gauw gevonden: het gaat om “allochtoon tuig”. Voorzitter Tom Van Grieken spreekt op X (het vroegere Twitter) over “een bende hyena’s”.

Het doet me denken aan de rellen in de Parijse banlieues in 2005. En aan de machotaal van de toenmalige Franse president Nicolas Sarkozy die radeloze bewoners beloofde: ‘Vous en avez assez de cette bande de racailles. On va vous en débarasser!’ (Jullie hebben genoeg van dit uitschot. We zullen jullie van hen ontdoen!)

Het is een vorm van borstklopperij die eerder opruiend dan constructief is gebleken. Nog maar twee maanden geleden braken in het land massale rellen uit na de dood van een minderjarige jongen door een politieagent in Parijs.

Het Vlaams Belang is in hetzelfde bedje ziek. Maar versta me niet verkeerd. Happy slapping is een zorgwekkend fenomeen dat moet worden aangepakt. Alleen doe je dat niet door de daders — minderjarigen nota bene — te ontmenselijken en te vergelijken met roofdieren. Je doet het ook niet door hen te categoriseren tot een bepaalde nationaliteit of ras, puur op basis van beeldmateriaal, zonder wetenschappelijke bewijzen.

Het labelen van mensen op basis van fysieke kenmerken slaat nergens meer op.

In de superdiverse samenleving van vandaag is er al lang geen een-op-eenrelatie meer tussen het uiterlijk van een persoon en diens etnische wortels. Zo hebben mijn kinderen allebei voor een ‘kwart’ Congolees bloed. Toch is mijn zoontje wit, en mijn dochter bruin. Het labelen van mensen op basis van fysieke kenmerken slaat dus nergens meer op.

Of is mijn dochter minder Belg, minder Vlaming dan mijn zoon omdat zij donker is? Hoeveel generaties moeten er nog geboren worden vooraleer we de kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen van migranten als volwaardige landgenoten gaan beschouwen?

Mediawijsheid

Nog zo’n populaire zondebok van rechts: de ouders. Onder meer N-VA-kopstuk Theo Francken vraagt zich op Facebook af waar ‘die ouders’ van de happy slappers zijn.

Het is makkelijk om hen af te schilderen als slechte opvoeders zonder normen of waarden want de realiteit is vaak complexer dan dat. Zo zegt pestexpert Gie Deboutte in De Morgen dat de daders vaak uit een kwetsbare thuissituatie komen. Dit kan betekenen dat ouders worstelen met socio-economische problemen zoals slechte huisvesting, een laag inkomen en een gebrek aan opleiding. In die context is er weinig ruimte voor het digitaal opvoeden van hun kinderen.

En laat ons bovendien eerlijk zijn: in deze snel veranderende wereld is het ook voor bemiddelde, hoogopgeleide ouders geen sinecure om hun kroost mediawijsheid aan te leren. Niet toevallig vragen experts om meer aandacht te schenken aan onlineopvoeding op school.

Beter dan te wijzen op individuele verantwoordelijkheid, moeten we manieren vinden om ons maatschappelijk te wapenen tegen de ware oorzaken van happy slapping: een verdraaide beeldcultuur, hang naar status, het vervagen van grenzen tussen de digitale en de fysieke wereld.

Stilte

Het massaal delen van de beelden is zeer schadelijk voor de slachtoffers. Het is triest dat tieners zich hieraan bezondigen in hun roekeloosheid. Dat een grote politieke partij als Vlaams Belang dit ook doet, puur uit politiek gewin, is zorgwekkend.

Maar het meest alarmerend is de stilte bij andere partijen op sociale media. Op een opiniestuk van Conner Rousseau na heb ik de voorbije dagen amper iets op hun online kanalen over het thema zien verschijnen. Angstaanjagend, zeker als je weet dat zeven op de tien jongeren vooral daar het nieuws volgt. Zij krijgen zo geen genuanceerd tegenverhaal voor de redacties van (extreem)rechts en dat terwijl uit onderzoek blijkt dat slechts 40% nepnieuws kan herkennen.

Als je een kwalijke boodschap genoeg herhaalt, zonder tegenkanting, ga je het op den duur zelf geloven.

Ik begrijp de voorzichtigheid. Happy slapping is weinig onderzocht. Er is veel dat we nog niet weten. Maar dat ontslaat partijen niet van hun verantwoordelijkheid. Er zijn andere manieren dan het delen van de video’s om de bevolking te informeren en de scheve retoriek van extreemrechts te ondergraven. Is het niet hun plicht om fake news met feiten te bestrijden?

Als je een kwalijke boodschap genoeg herhaalt, zonder tegenkanting, ga je het op den duur zelf geloven. Volgend jaar zullen 16-jarigen voor het eerst mogen stemmen bij de Europese verkiezingen. Ik hou mijn hart vast voor het resultaat.