Eerste stap naar gerechtigheid in Panama?

Amper 3,5 miljoen inwoners telt het kleine Panama en toch behoort het Centraal-Amerkaanse land tot de een van de hoofdrolspelers van de wereldeconomie. Rond het Panamakanaal spelen buitenlandse belangen een grote rol, met een lange geschiedenis van fraude als gevolg.

‘Waar geld is, wordt geld weggehaald’, zegt Edwin Koopman, Nederlands Latijns-Amerikakenner. ‘En in Panama zit er heel veel geld. Het land is booming. Het heeft een van de grotere economieën van Latijns-Amerika, zo niet de grootste.’

‘In Panama zit er zeer veel geld. Het is niet verwonderlijk dat er zo veel corruptie is.’

Een ander gevolg is dat de bevolking niet bepaald opgezet is met dat corruptieverleden.

‘De zogenaamde onafhankelijkheid in 1903 is nooit een echte onafhankelijkheid geweest. Altijd is ons lot door buitenlanders beslist geworden. En dat heeft tragische gevolgen gehad voor onze bevolking. Gevolgen die niet economisch zijn maar mentaal.’ Dat vertelde kritisch econoom Julio Manduley twee jaar geleden aan MO*-collega Alma De Walsche. Het gesprek werd afgenomen tijdens de regeerperiode van Ricardo Martinelli. De ex-president van de rechtse partij Democratische Verandering wordt momenteel doorgelicht voor aantijgingen van corruptie.

Ricardo Martinelli was aan de macht in Panama tussen 2009 en 2014. Tijdens die ambtstermijn gingen er al stemmen op tegen zijn beleid. Vijf jaar Martinelli werd gekenmerkt door veel prestigeprojecten en een minstens even grote schuldenberg. De rechts-liberale president lag onder vuur omwille van de verdrievoudiging van de staatsschulden. ‘Een teken van economische groei’, vond Martinelli zelf.

Destijds typeerde Manduley het optreden van Martinelli als een “mafiocratie”. ‘Dat is het netwerk van beïnvloeding dat gebruik maakt van het apparaat van de staat, in de wetgevende, de uitvoerende en de juridische macht om iedereen om te kopen. Martinelli kwam aan de macht zonder een meerderheid te hebben in het parlement. Wat deed hij? Hij heeft systematisch de leden van andere partijen onder druk gezet, door ermee te dreigen gerechtelijke procedures die tegen hen liepen, aan het licht te brengen.’ Corruptie is lang geen nieuw verhaal in Panama, dus. De komst van Juan Carlos Varela zou hier verandering in brengen.

Proper beleid

In 2014 volgde de centrumrechtse kandidaat Juan Carlos Varela Martinelli op als president. In 2009 vormde de partij van Varela nog een coalitie met Democratische Verandering. Varela zetelde in de regering als vicepremier en minister van Buitenlandse Zaken, maar in 2011 legde hij zijn mandaat neer. Sindsdien gaan de politici als rivalen door het leven. In zijn presidentscampagne legde Varela de nadruk op corruptiebestrijding. Onder zijn besturing zou er een properder beleid gevoerd worden. Die belofte heeft gewerkt. Varela won de verkiezingen met 39,1 procent van de stemmen en geniet momenteel een hoge waarderingsgraad van 60 procent. 

Onder het mom van die beloofde ‘clean-up politics’ rekent de entourage van Varela nu af met fraude uit het verleden. Zo heeft hij begin dit jaar een wet aangekondigd die geld moet terughalen uit corruptiepraktijken. De opbrengst ervan dient gebruikt te worden in sociale werken.

Varela’s vroegere politieke medestander Ricardo Martinelli is een van de ‘slachtoffers’, zoals Martinelli het zelf bestempelt, van het anticorruptiebeleid. Martinelli zou 45 miljoen dollar (bijna 40 miljoen euro) versluisd hebben en daarmee ondergeschikt voedsel voor het Nationaal Hulpplan aangekocht hebben. Die beschuldiging is gebaseerd op een getuigenis van Giacomo Tamburelli, een partijgenoot van Martinelli die destijds aan het hoofd stond van het sociaal project. Na een unanieme stemronde in het Hooggerechtshof geraakte het proces in een stroomversnelling. Dat is uniek in een land als Panama, waar straffeloosheid meer regel dan uitzondering is. De ex-president ontkent de feiten in alle talen.

Naar het buitenland

Martinelli steekt zijn misnoegen over de aanklacht niet weg. ‘Juan Carlos [Varela] respecteert noch de mensenrechten, noch de grondwet’, klinkt het. Op het moment dat Martinelli die uitspraak deed, was zijn privéjet net geland in Guatemala. Daar woonde hij donderdag 29 januari een zitting van het Parlacen, het Centraal-Amerikaans Parlement, bij. Hij verklaarde er ‘te vrezen voor zijn leven’. Na Guatemala zal Martinelli verder reizen naar Europa en de VS. Die reis stond al langer op de agenda maar heeft nu een hoger doel. ‘Ik ga naar daar om de beslissing van het Hooggerechtshof aan te klagen’, redeneert hij.

Op dezelfde dag als de zitting in het parlement, riep de civiele maatschappij in Panama op tot een mars in het teken van gerechtigheid en waardigheid. Duizenden personen troepten samen rond de Iglesia del Carmen om de straffeloosheid aan te klagen. Ze eisen het naleven van de mensenrechten, het ophouden van de corruptie en de opsluiting van Martinelli.

‘Demonstraties zijn er altijd al geweest’, nuanceert Koopman. ‘Telkens als ik in Panama was, werd er wel ergens geprotesteerd. En de regering zat er altijd voor iets tussen.’

Martinelli vanuit Guatemala: ‘Ik keer enkel terug voor een eerlijk proces.’

‘Het is ongelooflijk hoeveel corruptie er is in Panama’, voegt hij daar aan toe. ‘Niets nieuws onder de zon. Het zou mij niet verbazen mocht dat nog toegenomen zijn.’

Dat zou willen zeggen dat er, ondanks de verkiezingsbeloften, onder Varela nog evenveel (of zelfs meer) fraude gepleegd wordt.

Intussen wordt er danig gespeculeerd in Panama: zal Martinelli asiel aanvragen in Guatemala of niet? Het Hooggerechtshof staat onder druk om met het onderzoek op te schieten, ‘voor het te laat is’. Martinelli liet alvast weten dat ook hij rechtvaardigheid wil. Hij zegt terug te zullen keren om voor de rechter te verschijnen op voorwaarde dat het proces eerlijk verloopt. ‘Als Varela de touwtjes in handen heeft, kom ik niet.’