Experts raden waterkracht in Afrika af: ‘Zonne-energie is de toekomst’

In Afrika staan er verschillende bouwprojecten voor waterkrachtcentrales op de planning of in de steigers. Maar de bouw van nieuwe stuwdammen is niet de oplossing voor het Afrikaanse energievraagstuk. Dat stelt een nieuwe studie in het wetenschappelijk tijdschrift Science waarbij onder meer de Belgische klimaatwetenschapper Wim Thiery betrokken is.

Waterkracht is vandaag een van de belangrijkste bronnen van elektriciteit in Afrika. Overvloedige regenval, diepe ravijnen, enorme watervallen: de geografie van het continent heeft alle elementen om elektriciteit te produceren uit rivieren.

Veel Afrikaanse landen vertrouwen daarom al jaren op waterkracht voor hun elektriciteit, met projecten die evenveel ontzag als controverse oproepen, zoals het Voltameer in Ghana - het grootste kunstmatige meer ter wereld -, of de Grote Ethiopische Renaissancedam, het prestigieuze project van Ethiopië om miljoenen burgers toegang te geven tot elektriciteit.

Ook de Democratische Republiek Congo droomt er al jaren van om de Grote Inga-centrale te bouwen die volgens sommigen ‘heel Afrika zou kunnen verlichten’. En er gaan nog tal van andere stemmen op die pleiten voor meer van hetzelfde want naar schatting heeft Afrika nauwelijks 10 procent van zijn waterkrachtpotentieel benut.

Waterkracht versus zonne-energie

Uit een nieuwe studie van wetenschappers in Italië, België, Oostenrijk en Ethiopië blijkt echter dat honderden nieuwe stuwdammen in Afrika bouwen wel eens een slecht idee zou kunnen zijn. Waterkracht zal immers snel in belang afnemen en zijn positie afstaan aan zonne-energie. De aantrekkelijkheid van nieuwe waterkrachtcentrales wordt dus kleiner, zowel door het toenemende economische concurrentievermogen van zonnepanelen als door de steeds onzekerder wordende effecten van klimaatverandering op rivierstromen.

Waterkracht zal snel in belang afnemen en zijn positie afstaan aan zonne-energie.

De meerderheid van de voorgestelde nieuwe dammen in Afrika zou daarom beter nooit gebouwd worden, suggereert de studie die is gepubliceerd in Science.

De onderzoekers gebruikten een energiemodel om te bekijken welke combinatie van stroombronnen het meest kosteneffectief zou zijn om tegen 2050 aan de stijgende vraag in Afrika te voldoen. Waterkracht werd daarbij vergeleken met zonne-energie, windenergie, kolencentrales, gascentrales en kerncentrales.

‘Het unieke aan onze studie is dat we elke waterkrachtcentrale in Afrika afzonderlijk modelleren - zowel de bestaande als de geplande centrales’, zegt Angelo Carlino van het milieuagentschap Politecnico di Milano, en hoofdauteur van de studie. ‘Op die manier kan ons model bepalen welke centrales een slimme investering zijn en welke beter niet gebouwd worden.’

Investering niet waard

Het optellen van alle cijfers levert een ontnuchterend beeld op van de toekomst van waterkracht in Afrika. Uit de studie blijkt dat tot 67 procent van de mogelijke toekomstige waterkrachtcentrales in Afrika de investering niet waard is. Dat komt vooral doordat waterkracht binnenkort grotendeels niet meer economisch zal kunnen concurreren met zonne-energie, waarvan de kosten de afgelopen tien jaar ongekend snel zijn gedaald. Hetzelfde geldt - al is het in mindere mate- voor windenergie, stellen de onderzoekers.

Ook het feit dat langdurige droogtes steeds meer effect hebben op waterkracht, speelt in belangrijke mate mee, zegt Wim Thiery, klimaatwetenschapper aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB) en medeauteur van de studie. ‘De klimaatverandering is nog een reden waarom zonne-energie op de lange termijn de meest aantrekkelijke technologie zal worden.’

Game over voor waterkracht?

Betekent dit game over voor waterkracht? Niet helemaal, legt de studie uit: op de korte termijn kunnen sommige nieuwe waterkrachtcentrales nog steeds goedkope stroom leveren aan landen in nood, en ze kunnen ook flexibel worden gebruikt om te helpen bij de integratie van zonne- en windenergie.

Op de korte termijn kunnen sommige nieuwe waterkrachtcentrales nog steeds goedkope stroom leveren aan landen in nood.

‘Ons model laat zien welke specifieke waterkrachtcentrales op korte termijn nog kosteneffectief zouden zijn’, zegt Andrea Castelletti, hoogleraar in beheer van natuurlijke hulpbronnen aan Politecnico di Milano. ‘Vooral in de Congo-, Niger- en Nijlbekkens zijn er bepaalde projecten die de moeite waard zijn, zolang ze goed worden gepland een de schadelijke milieueffecten tot een minimum worden beperkt.’

Koning van de stroomproductie

Op de lange termijn treedt zonne-energie echter in de meeste Afrikaanse landen naar voren als meest aantrekkelijke technologie. Dit weerspiegelt de bewering die het Internationaal Energieagentschap in 2020 maakte dat zonne-energie spoedig de nieuwe ‘koning’ van wereldwijde stroomproductie zal worden.

‘Het tijdsvenster waarin waterkracht in Afrika nog een zinvolle investering is, gaat zeer snel aflopen’, concludeert Sebastian Sterl, expert in energiemeteorologie aan de VUB en senior wetenschapper aan het World Resources Institute in Addis Abeba, Ethiopië.

De studie suggereert dat na 2030 slechts een beperkt aantal waterkrachtcentrales in heel Afrika aantrekkelijke investeringen zullen blijven. ‘Naast de kosteneffectiviteit is dit over het algemeen ook goed nieuws voor het milieu: het betekent dat veel rivieren niet hoeven te worden afgedamd en ze hun natuurlijke loop kunnen behouden’, aldus Sterl.