Arne Schollaert: ‘Wij kunnen lawaai maken’

Over marktwerking spreken in de fairtradebeweging is vloeken in de kerk. Onterecht. Want economen weten dat er bepaalde momenten zijn waarop de markt fouten maakt – ook Adam Smith wist dat. We noemen dat: marktfalen. Als je dan de markt haar ding laat doen, beland je in een situatie die voor het publiek minder goed is dan wanneer je zou interveniëren. Monopolies zijn het duidelijkste voorbeeld. Als de structuur van een productieproces zo in elkaar zit dat je bij machtsconcentratie uitkomt, dan heeft de overheid de plicht in te grijpen.’

Aan het woord is Arne Schollaert (38), hoofd politiek beleid bij Oxfam-Wereldwinkels. Schollaert weet waarover hij het heeft. Hij is doctor in de economie, werkte als strategisch consultant voor grote ondernemingen en leidde de studiedienst van sp.a.

‘Wanneer binnen de EU een grote bierproducent een concurrent wil overnemen, komt de EU tussenbeide’, zegt Schollaert. ‘Maar als het gaat over handel met het Zuiden, dan vinden we machtsconcentratie blijkbaar niet erg.’

500 bedrijven

Wat is eigenlijk het probleem? Producenten in het Zuiden signaleren steeds vaker aan Oxfam-Wereldwinkels dat ze moeten verkopen aan dochterondernemingen van dominante, gevestigde bedrijven. Internationale handel verloopt op die manier steeds vaker tussen verschillende filialen van hetzelfde moederbedrijf. Gevolg: tussen de honderden miljoenen producenten en de zeven miljard consumenten staan volgens Oxfam-Wereldwinkels minder en minder firma’s – momenteel zo’n vijfhonderd. Schollaert: ‘Die kleine groep bedrijven beslist dus over de kwaliteit, de kwantiteit, de plaats van productie en de prijs van ons voedsel. Zij controleren wie wat produceert, wie wat te eten krijgt, en voor welke prijs. Per keten zou het eigenlijk zo moeten zijn dat als je één speler wegneemt, dat geen invloed mag hebben op de prijs. Is dat wel zo, dan zit je met macht in die keten.’

Oxfam-Wereldwinkels heeft nog een extra argument om het publiek te overtuigen: ‘De directe kosten van de machtsconcentratie voor het Zuiden zijn helder. Maar dat dat ook tot kosten in het Westen leidt, daar staan we niet bij stil. Nochtans werkt marktmacht in één van de schakels ook door in de rest van de keten – met een hogere prijs voor de consument tot gevolg.’

Enkele voorbeelden. Vier ondernemingen – de ABCD – zijn vandaag verantwoordelijk voor meer dan negentig procent van de wereldwijde graanhandel: ADM, Bunge, Cargill en Louis Dreyfus. In 2008 bezaten zes bedrijven in de agrochemiesector (Bayer, Sygenta, BASF, Dow, Monsanto en DuPont) samen dan weer driekwart van de wereldwijde pesticidenmarkt. Schollaert: ‘Voor alle duidelijkheid: ik neem de Nestlés van deze wereld niets kwalijk – voor zover zij zich aan de regels houden. Zij doen dat waarvoor ze zijn opgericht: winst maken. Dat kun je hen niet verwijten, want ze spelen binnen een raamwerk dat wij met zijn allen uitgetekend hebben. Daarom zeggen wij: beste overheid, uw beurt nu.’

Zweepbeweging

Oxfam-Wereldwinkels wil het onrecht in de huidige handelsrelaties bekendmaken bij het grote publiek. Het hoopt dat steeds meer burgers vervolgens gaan eisen dat het model verandert en dat beleidsmakers dan niet anders kunnen dan ingrijpen. Schollaert: ‘Wij zijn een zweepbeweging, we kunnen lawaai maken. We hebben 8000 vrijwilligers die, na te zijn opgeleid, lokaal het verhaal kunnen brengen, en tegelijkertijd willen wij zelf ook het nationaal debat over eerlijke handel aanzwengelen – onder meer via de media. Dan komen er politici die er zich op profileren en wordt het een thema in het kieshokje. Lokaal is dat al het geval. Een schepen in pakweg Poelkapelle kan stemmen trekken door de wereldwinkel open te houden, door er zich op te profileren. Federaal speelt dat niet. Waarom? Omdat niemand het thema federaal op de agenda zet. Dat is de omzwaai die we nu proberen te maken. Bovendien is Oxfam-Wereldwinkels een handelsorganisatie. Wij spreken met kennis van zaken.’

Is het niet utopisch te denken dat Oxfam-Wereldwinkels zo maar even het hele wereldhandelssysteem kan veranderen? Schollaert: ‘Als we veertig jaar geleden bij de geboorte van onze organisatie niet hadden geloofd in ons project, dan waren er vandaag geen 235 wereldwinkels.’

Het belang van lobbywerk mag niet onderschat worden, zegt Schollaert. ‘Kijk naar de Wereldhandelsorganisatie. Die is opgericht met de beste bedoelingen. Ieder overleg begint geweldig, maar wordt vervolgens keihard omgebogen. Wat is er fout met beleidsmakers? Niets intrinsieks. De vraag is met wie zij alle dagen rond de tafel zitten. Dat zijn de grote bedrijfsleiders. Hun grieven worden gehoord. De werkloze of de cacaoproducent zit niet mee aan tafel. Besluit: we hebben te weinig gelobbyd als ngo-wereld – al hebben we het wel geprobeerd. De budgetten en instrumenten die wij daarvoor hebben, zijn lachwekkend in vergelijking met wat de grote spelers ertegenaan gooien. Vandaar ook dat wij het parallel aanpakken, via de bewustmaking van het publiek.’

‘Minimumprijs blijft noodzakelijk’

In zijn nieuwe campagne pleit Oxfam-Wereldwinkels voor sterke antitrustmaatregelen bij de Wereldhandelsorganisatie en voor de oprichting van een onafhankelijk VN-orgaan dat de concentratiegraad in de verschillende landbouwketens monitort. Verder roept het de Belgische overheden ertoe op zich gezamenlijk in te zetten voor meer transparantie in de internationale toeleveringsketens, en de organisatie van kleinschalige boeren in coöperaties te ondersteunen. Ten slotte vraagt Oxfam-Wereldwinkels hen om te blijven investeren in producten van eerlijke handel, ‘als remedie tegen de machtsonevenwichten in de keten’. Want de klassieke fairtradeprincipes (onder andere een minimumprijs voor de producent in het Zuiden plus fairtradepremie voor de gemeenschap) laat Oxfam-Wereldwinkels niet varen. ‘Eigenlijk is zo’n minimumprijs ook een relatief arbitraire prijs’, zegt Schollaert. ‘Maar het laatste wat ik wil doen, is de sector afvallen. Zolang we aan een markt overgeleverd zijn die niet goed in elkaar zit, is die minimumprijs voor de boer in het Zuiden noodzakelijk.’

Meer info over de wereldwijde handelsketen vind je op www.allekaartenoptafel.be.

Van 2 tot 12 oktober staan fair trade en fairtradeproducten tien dagen lang in de kijker tijdens de Week van de Fair Trade. Op 12 oktober krijg je in de Wereldwinkels een gratis pot Oxfam-choco in ruil voor een lege chocopot. Bekijk het volledige programma op www.oxfamwereldwinkels.be en www.weekvandefairtrade.be