Een Togolese brief aan Didier Reynders

Geachte minister, Beste Didier,

Togo is een klein West-Afrikaans land tussen Ghana en Benin dat U, in uw functie van federaal minister van buitenlandse zaken wellicht nog nooit heeft bezocht. Onlangs ontving U op 24 en 25 januari in Brussel wel de kersverse eerste minister van dat kleine West-Afrikaans land, Kwesi Ahoomey-Zunu. Jullie hadden het ondermeer over de politieke situatie in Togo.

Op 25 januari verscheen er op de website van de Togolese overheid meteen ook een kort interview met U. Op de vraag wat de teneur was van jullie onderhoud antwoordde U als het volgt: “Ik ben blij een onderhoud te hebben gehad met de eerste minister, allereerst over de evolutie van de situatie in Togo, want er is sprake van een opmerkelijke politieke stabilisering en we proberen deze evolutie te volgen tot de volgende verkiezingen, die heel snel komen, en daarna de presidentiële verkiezingen.”

Een krasse uitspraak, want als U dat echt meende, dan moet U weten dat sommigen Togolezen in de virtuele wereld blijk hebben gegeven van woede voor uw uitspraak. Ze noemen U: “die Belgische meneer met zijn verkeerde verklaringen – Europese hypocrisie”. Maar misschien kan dit wel rechtgezet worden en daarom zou ik U graag via deze weg een Togo: guide for the perplexed in drie delen willen aanbieden. In afwachting tot een mogelijke publicatie van mijn denkbeeldig boek krijgt U alvast een korte samenvatting.

Wachtend op de stemmen van wilde dieren

Het eerste deel: Togo is één van de vergeten militaire dictaturen in de West-Afrikaanse regio. Iets minder dan vijftig jaar geleden, na de politieke moordaanslag op de vader van de Togolese onafhankelijkheid, Sylvanus Olympio op 14 januari 1963, greep een soldaat uit het Franse koloniale leger, Étienne Eyadéma Gnassingbé in 1967 via een coup de macht in Togo. Met behulp van een hervormd leger en met de oprichting van de staatspartij Rassemblement du Peuple Togolais (RPT) installeerde hij een van de verschrikkelijkste dictaturen in de West-Afrikaanse regio.

Eyadéma zag zichzelf als het evenbeeld van de Togolese natie en zorgde ervoor dat elke vorm van oppositie, zelfs als die uit zijn eigen familie kwam, hardhandig werd onderdrukt. Morbide marteltechnieken en talloze politieke liquidaties behoorden tot het vaste repertoire van zijn machtstechnologieën.

Leestip: de Ivoriaanse schrijver Ahmadou Kourouma gebruikte het Togo van Eyadéma als inspiratiebron voor zijn bekende roman Wachtend op de stemmen van wilde dieren. Maar als U liever iets recenter wil lezen, dan Togo, de dynastie van de terreur van de Togolese schrijver Alexandre De Souza – echt wel een sappig freudiaans romannetje.

Na de mislukte moordaanslag op de zoon van Olympio, Gilchrist Olympio in 1993 werd het pad voor een minimale democratie weliswaar geëffend. Maar de generaal, zijn familie en de militaire en politieke elite transformeerden zichzelf tot maffiose liberalen en bleven zich met alle mogelijke middelen aan de absolute macht vastklampen, tot de generaal in 2005 overleed.

Het politieke gejank

Het tweede deel: Togo is uitgegroeid tot één van de armste landen in Afrika. Na de dood van de generaal pleegde het leger een coup om aan de macht te blijven (!). Op die manier kwam een van zijn zonen, Faure Gnassingbé aan de macht.

Maar omdat Togo een democratie was geworden, wat voor alle duidelijkheid wil zeggen dat het meerpartijensysteem en vrije verkiezingen formeel gezien al waren ingevoerd, moesten er toch vervroegde verkiezingen uitgeschreven worden. Het was de enige manier om de familiale machtsovername alsnog te kunnen legitimeren. En Faure won natuurlijk deze verkiezingen — op frauduleuze wijze met daarbovenop een electoraal bloedbad. Een vijfhonderdtal mensen kwamen om en duizenden Togolezen sloegen op de vlucht.

In 2010 won Faure de presidentiële verkiezingen opnieuw op frauduleuze wijze, maar deze keer zonder bloedvergieten. Na deze verkiezingen werden ook de plooien gladgestreken met de Olympios. Gilchrists partij Union Forces de Changement (UFC) wordt in de regering van Faure opgenomen, die op zijn beurt de RPT omvormt tot het Unir – vergelijk het maar met de naamsverandering van Dexia in Belfius: U weet wel dat zoiets ook wordt gedaan om een bezwarend verleden wat onder de mat te schuiven.

Rond die periode bevond ik me trouwens ook in de Togolese hoofdstad Lomé en kwam ik per toeval terecht in een betoging georganiseerd door L’Alliance nationale pour le changement (ANC) van Jean-Pierre Fabre. Mijnheer de minister, geloof me het ging er nogal hardhandig aan toe. Die avond zat heel Lomé ook zonder elektriciteit. Men vertelde mij dat dit Faures wraakoefening was voor de protesten van Fabre. Ik weet niet of dat waar was, want in Afrikaanse landen valt, zoals U weet, de elektriciteit om de haverklap uit en mensen die gefrustreerd raken, beginnen de gekste dingen te geloven. Maar de grimmigheid in die protesten zal ik toch niet snel vergeten.

Fabre die aanvankelijk presidentskandidaat was voor het UFC had dus uit onvrede met de politieke samenwerking tussen de machtigste families van Togo een nieuwe partij opgericht. Vanaf dan werden er bijna wekelijks protesten en gebedswaken georganiseerd door het ANC. Fabre geloofde namelijk dat hij de rechtmatige overwinnaar was van de laatste presidentsverkiezingen. Zijn strijdvaardigheid versterkte kort daarop ook nog eens toen er verschillende verkozen UFC parlementsleden uit het parlement werden gezet omdat ze waren overgestapt naar het ANC.

Protest tegen de ellende

Derde deel: Was U onlangs ook aanwezig bij de herdenkingsmis voor president Eyadéma in Brussel? Soit, ik zag U niet op de foto staan. Maar wist U ook dat de sterk verarmde Togolese bevolking wellicht kan gerekend worden tot één van diepst gelovigen volkeren in de wereld. Maar zoals Karl Marx al opmerkte, is de religieuze ellende zowel de uitdrukking van de werkelijke ellende als het protest tegen de werkelijke ellende.

De gebedswaken van het ANC zijn daar een treffend voorbeeld van. Het ANC van Fabre staat ook lang na niet alleen in het democratisch verzet tegen wat ze de Gnassingbé clan noemen. Zo wordt er in mei 2012 een nieuwe oppositiebeweging Red Togo boven de doopvont gehouden. Deze democratische beweging verenigt verschillende mensenrechtenbewegingen en politieke oppositiebewegingen. Ze houden geregeld protestmarsen waarmee ze een paar keer honderdduizenden mensen op de been kregen. De vrouwen wilden zelfs op een gegeven moment geen seks meer hebben met hun mannen als die voor Faure zouden blijven kiezen.

De jongeren, mannen en vrouwen van Red Togo willen dat Faure vertrekt, want ze dromen van een wedergeboorte van Togo, van een land waarin de beulen van Eyadéma en Faure hun proces krijgen, waar de vrouwen worden gerespecteerd en waar er eindelijk werk kan gemaakt worden van een echte democratische rechtsstaat. Dat is toch een mooi begin of niet soms?

Maar toegegeven: in die oppositiebeweging zitten er volgens Togolese critici ook figuren die zo weggelopen komen uit Het politieke gejank, een roman van de Beninse schrijver Edgar Okiki Zinsou. Het zijn figuren die in de regering van Eyadéma zaten, maar door de machtslogica werden uitgespuwd en nu via de oppositie terug hun kans wagen in ‘de macht tot alle prijs’. Dat is overigens ook de titel van een protestsong van de Togolese reggaezanger Jah Amen Cissé.

Togo brandt

Agbéyomé Gabriel Kodjo de voorzitter van OBUTS en voormalig eerste minister in de regering van Eyadéma (2000-2002) blijkt zo’n aangebrand figuur te zijn. Ik wil en kan daar echter niet over oordelen. Sommigen denken alleen dat hij een verkeerde democraat is. Maar samen met een tal van andere politieke figuren uit de oppositie werd Kodjo onlangs wel gearresteerd op verdenking van het moedwillig in brand steken van de grote markt in hoofdstad Lomé en de markt van Kara in het noorden van Togo en tevens traditionele thuisbasis van de Gnassingbés.

In totaal werden er 9 politieke figuren van ‘Red Togo’ gearresteerd. Eén van hen blijkt ook spoorloos te zijn verdwenen. Hij heet Nicolas Manti. Zal zijn lijk net zoals vele politieke opposanten van Eyadéma aanspoelen langs de kust van Grand Popo in buurland Benin of zullen ze vroeg of laat zijn lijk terugvinden in de lagune van Bê? Dat beide markten kort na elkaar in een vlammenzee opgingen, kan niet toevallig zijn. U moet de foto’s er ook maar eens van bekijken. Een echt drama waardoor vele marktkramers hun werk kwijtspeelden. Maar het blijft vooralsnog onduidelijk wie de echte daders zijn van deze destructieve brandstichtingen, tenzij de regering van Faure ervan overtuigd is daarin de onzichtbare hand van de oppositiebeweging te zien.

Red Togo wil wel dat er een onafhankelijk onderzoek komt. Ondertussen werden deze arrestaties ook veroordeeld door de internationale secretaris van het Franse PS Jean-Christophe Cambadélis. Hij heeft het over vage arrestaties en kan het amper geloven dat de branden het werk zijn van politieke opposanten. De groene Parti De Gauche veroordeelt eveneens de arbitraire arrestaties en stelt dat president Faure Gnassingbé een protége is van de Franse president François Hollande. Oh ja, en nog voor ik het vergeet: dat de politieke spanningen in dit kleine West-Afrikaanse land terug hoog oplopen, wordt ook bevestigd door speciaal gezant van de Verenigde Naties, Saïd Djinnit.

Mijnheer Reynders, als U echt gelooft in het belang van democratische waarden, dan mag ik er toch op hopen dat U uw visie op de benarde politieke situatie in Togo herbekijkt, want democratie is een te belangrijk goed om het met twee maten en gewichten te beoordelen. Na vijftig jaar van uitbuiting en onderdrukking hebben de Togolezen echt wel het recht om eindelijk meester te worden over hun eigen toekomst: een democratisch Togo zonder trauma’s. En als U de verkiezingen verder wilt opvolgen in Togo dan doet U er misschien goed aan om samen met uw medewerkers Cissés videoclip eens te bekijken.