EU: Nu kiezen of straks verliezen

De processie van Echternach is aangekomen. De Europese Commisarissen kunnen dus met dik twee maanden vertraging aan de slag. Hun opdracht is niet gering, dat stipte Commissievoorzitter Barroso zelf aan tijdens de uiteenzetting van zijn plannen en ambities voor de 27 staats- en regeringsleiders. De economische groei in de EU daalde het voorbije jaar met vier procent, de industriële productie met maar liefst twintig procent. 23 miljoen EU-burgers zijn vandaag werkloos, zeven miljoen meer dan voor het uitbreken van de financieel-economische crisis in 2008. Bovendien verlaat één op zeven jongeren het onderwijs zonder diploma en heeft één op vier moeite met lezen en schrijven.
De remedie waarmee Barroso uitpakt om die gigantische economische en sociale uitdagingen aan te pakken, steunt op drie peilers: economische groei gebaseerd op kennis en innovatie, een inclusieve samenleving met een hoge tewerkstellingsgraad, en groene groei in een concurrentiële en duurzame economie. Zijn mooie woorden zijn niet veel meer dan een cover van het deuntje dat Barroso nu al meer dan vijf jaar fluit bij elke gelegenheid dat de Europese burgers vragen wat de Unie voor hen betekent. In wezen verkondigt de Europese Commissie nog altijd de Lissabonstrategie uit 2000, maar ze slaagt er na tien jaar nog steeds niet in de sociale peiler van die toekomstvisie op te bouwen. Voor de crisis konden de soms fraaie groeicijfers dat tekort nog verdoezelen, vandaag lukt dat niet meer. Voor de crisis leefden al tachtig miljoen Europeanen net op of dik onder de armoedegrens, vandaag zijn dat er vele miljoenen meer.
De landen die zich het meest verzetten tegen een sociaal Europa waren de landen waar het neoliberale beleid met een minimum aan sociale bescherming doorgevoerd werd. Het zijn ook de landen die na de crisis de armoede en de werkloosheid het snelst zagen toenemen. Toch is het allesbehalve zeker dat er een radicale wending in het beleid komt. Want de crisis resulteert veeleer in electorale afstraffingen voor sociaaldemocratische regeringen dan in winst voor links, zoals Ignacio Ramonet terecht opmerkte tijdens de eerste Karel Van Miertlezing op 9 februari.
Dé kernopdracht van de Europese Unie –de Commissie, de Raad én het Parlement– is dan ook het realiseren van een economisch beleid dat intern de sociale rechtvaardigheid herstelt en diepgaande ecologische keuzes maakt. Tegelijk moet de EU in haar relatie met de rest van de wereld de kant kiezen van ontwikkeling en klimaat, eventueel ten koste van de traditionele voorkeursrelatie met Washington en de begrijpelijke ambitie om meer dan een voetje tussen de deur te hebben in Beijing. De G2, zoals de tandem China-VS intussen genoemd wordt, had er geen moeite mee de EU buiten spel te zetten in Kopenhagen. De EU moet dan ook zonder scrupules gaan voor een internationaal verbond met onder andere die groeilanden die stevige ambities koesteren op het vlak van sociale bescherming en ecologische transitie.
‘De positie van de zwakste groep in de samenleving is de belangrijkste toets voor de rechtvaardigheid van de samenleving.’ Frank Vandenbroucke gebruikt dat citaat van John Rawls in zijn gecontesteerde maar slecht gelezen essay over de toekomst van het sociale beleid om een belangrijke lijn in het zand te trekken: in de discussie over een sociaal Vlaanderen, België of Europa moet iedereen zijn of haar standpunt afmeten aan de impact op de zwaksten. Dat is de voorbije tien jaar in de EU veel te weinig gebeurd en de herbevestiging van José Manuel Borroso in zijn functie geeft weinig hoop voor de komende jaren. Als collega-christen-democraat Herman Van Rompuy de neoliberale trekken van de Commissie wil bijschaven, zal hij meer dan een sterke haiku moeten neerzetten. Als hij dat wil.