‘Roma uit de marge: elk mens verdient hoop en respect’

Hoe moeten de problemen rond de Roma-gemeenschap aangepakt worden? En hoe kan het heersende, negatieve discours over hen in de Belgische samenleving veranderen? Er is op dat vlak nog volop werk aan de winkel, schrijft Robert Boemen van de ngo Caritas Vlaanderen.

De negatieve stereotypes over de Roma domineren. Ze zijn exemplarisch over hoe wij met hen samenleven en hoe politiek en bestuur (vaak onbewust) reageren op de realiteit waarmee sommige families dagelijks te maken krijgen.

Die realiteit heeft weinig met keuze te maken. Ze weerspiegelt de inadequate houding en aanpak van de problemen waarmee de Roma-gemeenschap te maken krijgt.

Het gevolg is dat de Roma zowel fysiek als mentaal aan de rand van de samenleving worden geplaatst. Fysiek, vanwege de niet-adequate huisvesting die wordt voorzien of door hen enkel ruimte te bieden aan de rand van de stad of het dorp. Mentaal, door hen af te beelden als paria’s die zich niet wensen aan te passen aan de samenleving.

De cijfers tonen aan dat de realiteit bikkelhard is.

De cijfers tonen aan dat de realiteit bikkelhard is. Europees-breed is duidelijk dat bijna de helft van de ondervraagde personen zich oncomfortabel voelt wanneer zij een buurman uit de Roma-gemeenschap zou hebben. 1 op de 4 Europeanen zou zich zelfs totaal oncomfortabel voelen.

Het Europees Agentschap voor Grondrechten (FRA) publiceerde in 2020 een rapport over de situatie van Roma in zes Europese landen waaruit onder meer bleek dat bijna 1 op de 5 personen uit de Roma-gemeenschap te maken heeft gehad met haat-gemotiveerde bedreigingen. Daarbovenop leven velen van hen volgens de meest recente Eurostatcijfers in ernstige materiële tekorten: voor zowel kinderen als volwassenen gaat het om ruim 20% van de totale populatie.

In Vlaanderen komt daar bovenop dat vele Roma geen toegang hebben tot adequate huisvesting of dat hun recht op een rondtrekkend bestaan niet wordt gerespecteerd. Er wordt al jaren gevraagd om het aantal residentiële terreinen te vergroten.

De woonwagencultuur is erkend als immaterieel erfgoed. Het impliceert dat dit onderdeel is van een gedeelde Vlaamse cultuur, maar de beleidskeuzes lijken het tegenovergestelde te bevestigen. Als gevolg trekken sommige gezinnen noodgedwongen op het Belgisch grondgebied rond, terwijl zij juist nood hebben aan plekken waar zij voor langere tijd kunnen verblijven.

Dat heeft ernstige gevolgen: zij bereiken hiermee geen sociale hulpverlening, die sterk geografisch gebonden is, en kinderen kunnen hierdoor geen aansluitend onderwijs vinden.

Betere beeldvorming en beleid

Vanuit onze rotsvaste overtuiging dat daden luider spreken dan woorden heeft Caritas Vlaanderen zich in de afgelopen jaren geëngageerd om de beeldvorming en het beleid ten aanzien van de Roma-gemeenschap en van rondtrekkende groepen te verbeteren.

Momenteel organiseren wij daarom het Pakiv-project. ‘Pakiv’ betekent hoop en respect in het Romanes (taal van de Roma, red.) en met dit project gaan we voluit voor positieve verbinding. Met dit project wordt een praktijkgericht vormingspakket op maat uitgewerkt dat discriminatie en racisme tegengaat door correcte informatie te verstrekken.

Daarnaast ondersteunen wij rondtrekkende families door hen een referentieadres aan te bieden zodat zij administratief in orde zijn en hun sociale rechten krijgen toegekend.

Het integreren van de Roma-gemeenschap vraagt een open houding van twee kanten.

De Belgische regelgeving is namelijk niet gericht op de levenswijze van de Roma-gemeenschap. Daardoor zijn zij vaak lange tijd in complexe bureaucratische structuren verstrikt, die het wantrouwen naar de maatschappij versterken. Ook het project Postmobiel Wonen op de Lübecksite in Gent toonde aan dat outreachend werk zoden aan de dijk zet.

Juist door personen actief te begeleiden, een degelijk onderkomen te verschaffen en kinderen toe te leiden naar onderwijs konden we aantonen dat kleine stappen grote betekenissen kunnen hebben. Maar duurzaam succes en vervolgstappen vergen een volgehouden inspanning. Die kan niet bereikt worden met een projectduur van enkele jaren, waardoor een terugkeer naar de voorgaande situatie dreigt.

Het integreren van de gemeenschap vraagt een open houding van twee kanten. En om dat te realiseren, is een vertrouwensband nodig die niet in één keer opgebouwd kan worden. Door negatieve beeldvorming en incidenten tegen de Roma-gemeenschap brokkelen die band af. Ze zijn een klap in het gezicht voor alle mensen die zich elke dag inzetten om diegenen te helpen die het hardst hulp nodig hebben. Daar is geen pasklaar antwoord op te vinden, maar is er nood aan een lange adem die zich niet eenvoudig in een beleidsstuk of politiek actiepunt laat vatten. Een effectieve aanpak vertrekt vanuit een open relatie, met en tussen de Roma-gemeenschap. Zo vermijden we kwetsende stereotypen en oneliners. Er is nog volop werk aan de winkel en alle hulp is welkom.

Robert Boemen is stafmedewerker Sociaal Beleid en Advocacy bij Caritas Vlaanderen.