De spoedafdeling wordt overspoeld door tientallen mannen, vrouwen en kinderen. Bloed, geschreeuw, woede en koelbloedigheid. Drie dagen lang zijn zowel Pakistaanse als buitenlandse medewerkers van Artsen Zonder Grenzen in de weer om de slachtoffers bij te staan.

Dag 1

 “Het ging in crescendo. Maandag om 16 uur ging de telefoon. Het was Damien, de verantwoordelijke van ons project in Hangu, met het nieuws dat er in Kurram, op drie uur rijden van hier, een aanslag was gepleegd.” Zo begint Nicolas, logistiek verantwoordelijke bij Artsen Zonder Grenzen in Hangu, zijn relaas van deze drie hectische dagen. “De eerste patiënten die vanuit Saada werden overgebracht, zijn rond 20 uur aangekomen. We stonden klaar en alles is goed verlopen.”

Dag 2

Dinsdag, 12.30 uur. Damien belt Emmanuel, arts. “Ik kwam net met de auto van Islamabad, toen Damien me liet weten dat er nog een aanslag was geweest, deze keer in Doaba, op een uur rijden van Hangu, en dat er veel gewonden waren. Binnen drie kwartier tot een uur zouden de eerste patiënten aankomen.”

Het is het startsein. De teams zijn op dit soort situaties voorbereid en weten precies wat te doen. “We staan voor een logistieke en medische uitdaging”, legt Emmanuel uit. “Vanuit logistiek standpunt is de menigte het grootste gevaar, want de mensen moeten onder controle worden gehouden om een invasie van de spoeddienst te beletten.”

“De medische uitdaging is dat je de essentiële elementen van het plan in enkele minuten moet verzekeren: de communicatiestroom ter plaatse, een chirurgisch team, de operatiekamer, beschikbare bedden, een sorteerzaal en een goed georganiseerde spoeddienst met de nodige uitrusting en een duidelijke taakverdeling.”

Triage is cruciaal

In amper twee uur worden schoksgewijs 37 patiënten binnengebracht. Nicolas staat in de spoedzaal. “Ik superviseer het vervoer van de patiënten, ik bel de ziekendragers, de ziekenwagens.” Emmanuel is in de eerste plaats belast met wat ‘triage’ wordt genoemd: “Op basis van de ernst van hun toestand en hun verwondingen, ken ik hen in enkele seconden een kleur toe volgens een vast systeem: ZWART>ROOD>GEEL>GROEN.”

Emmanuel moet het hoofd koel houden en vertrouwen op zijn reflexen. “We moeten ons aan onze prioriteiten houden, de menigte in bedwang houden, de minder dringende ‘groene’ patiënten doorverwijzen en de kansloze ‘zwarte’ patiënten van de rest onderscheiden. Die patiënten hebben een compleet andere verzorging nodig. We proberen hun pijn te verzachten en begeleiden ze met waardigheid tot het einde. Onze therapeutische middelen moeten we concentreren op de ‘rode’ en ‘gele’ patiënten. Hun leven staat op het spel, maar we kunnen ze nog redden.”

De grens tussen leven en dood

Onder de slachtoffers van de explosie van dinsdag bevindt zich een achtjarig jongetje. Hij komt samen met zijn vader en twee andere patiënten op de spoeddienst aan. “Zijn vader was geagiteerd en gestresseerd, en dus probeerde ik hem te kalmeren”, vertelt Nicolas. Ondertussen onderzoekt Emmanuel de jongen.

“Hij had een explosief projectiel in de borst gekregen. Zijn ademhaling en bloedsomloop waren kritiek. Het zag er moeilijk uit: hij was er zo erg aan toe dat ik meteen dacht dat hij maar enkele minuten meer te leven had. Maar misschien hadden we toch nog een kans … Ik heb hem rood gegeven en hem direct naar de reanimatiekamer gestuurd. Heel even hoopten de anesthesist en ik dat een ultieme poging toch nog zou lukken, maar ondanks al onze inspanningen is het jongetje enkele minuten later gestorven. Dat zijn de moeilijkste gevallen: de ‘rode’, bijna ‘zwarte’ gevallen voor wie je toch nog een sprankeltje hoop hebt …”

Dag 3

Geconcentreerd blijven op wat je moet doen en het hoofd koel houden, is de boodschap. “Op het ogenblik zelf voel je niet hoe intens het eraan toegaat, je zit er middenin. Pas achteraf begin je het te beseffen. De volgende nacht kon ik bijna niet slapen. Op woensdag verwachtten we weer iets. De kritieke periode is tussen 11 en 14 uur, op het ogenblik van het gebed. Om 14 uur was er nog altijd niets gebeurd. Ik was thuis om wat op adem te komen”, vertelt Nicolas.

 “Tien minuten later hoorde ik een luide knal. Dan word je toch even door wanhoop overvallen. Gelukkig hebben we een fantastisch team. Ik had net de tijd om naar de spoeddienst te rennen, 400 meter van mijn huis, en drie matrassen op de grond te gooien, toen de eerste patiënten al aankwamen.”

Goede voorbereiding is cruciaal

Wanneer Emmanuel de explosie vlakbij het ziekenhuis hoort, rent ook hij naar de spoeddienst. Onderweg verwittigt hij de chirurg. “Op enkele minuten tijd lagen er aan de spoeddienst al tien patiënten op de grond, in een grote plas bloed.”

In tegenstelling tot de twee vorige dagen zijn de slachtoffers meteen bij het ziekenhuis, en ook de grote menigte, want de explosie vond plaats op de drukbezochte markt. “Aan de ingang van de spoeddienst is het tafereel ronduit apocalyptisch: er heerst een hels lawaai, de mensen schreeuwen, overal is er bloed, op de kleren, op de grond … Er is weinig tijd om na te denken, daarom is een goede voorbereiding ook zo belangrijk. Dat hoort bij de ervaring die de medewerkers in Hangu jammer genoeg opdoen.”

Snel handelen is de boodschap. Nicolas en zijn team sluiten de ingang naar de spoeddienst langs binnen en buiten af. “Een patiënt wordt gewoonlijk vergezeld door 5, 6, 7 personen die allemaal dicht bij hem willen zijn en op de hoogte willen blijven. Maar om de verzorgers de nodige ruimte te geven om hun werk te doen, laten we maar één begeleider per patiënt op de spoeddienst toe. De bewakers staan op de vuurlijn: de mensen schreeuwen, zijn gewelddadig en duwen tegen de afsluiting. Dan praten we met hen en uiteindelijk begrijpen ze het wel.”

Voelbare spanning

In minder dan 10 minuten worden 18 gewonden de spoeddienst binnengedragen. Ook al weten de medewerkers dat dergelijke situaties deel uitmaken van hun opdracht in Hangu, toch hangt de spanning hier voelbaar in de lucht. “Hier ben je nooit op voorbereid, als logistiek medewerker, om al dit bloed te zien … Woensdag waren de eerste twee patiënten kleine meisjes van 7 en 10 jaar, met prachtige, grote blauwe ogen. Eentje was in shock, het ander had een verbrande arm. Op zo’n moment voel je de haatgevoelens wel opborrelen …”

Tegen woensdag heeft de spoeddienst zich al over 80 patiënten ontfermd. Naast de 18 slachtoffers van de aanslag, zijn er namelijk ook 17 andere ‘rode’ gevallen binnengekomen: mensen met dringende cardiologische of neurologische problemen, een schedelbreuk, allemaal patiënten die alle aandacht en middelen van het team nodig hebben. Het is een uitzonderlijk drukke en beproevende dag.

Een ijsje en een sigaret

“De laatste gewonden zijn rond 16.30 uur aangekomen. Daarna hebben we onze normale activiteiten in het ziekenhuis weer opgenomen en ik heb iedereen op een ijsje getrakteerd. We hebben de mogelijke verbeterpunten overlopen, want de nacht ervoor was heel bewogen geweest. Dit is Hangu … maar drie aanslagen op een rij is wel erg veel.”

Nicolas rookt een sigaret terwijl hij de laatste drie dagen beschrijft. Vrijdag, de dag van het gebed, is het risico op een aanslag altijd hoger. Maar zaterdag zijn er bovendien parlementsverkiezingen. “We zijn voortdurend op onze hoede. We weten allemaal dat de telefoon op elk moment kan gaan of dat er zo weer een bom kan ontploffen.”

Na drie dagen aan dit helse ritme begint de vermoeidheid bij de teamleden door te wegen. De negen buitenlandse medewerkers weten dat ze over enkele maanden vervangen worden, maar het Pakistaanse personeel blijft en moet de dagelijkse strijd verderzetten. “Elke dag”, zegt Nicolas, “herhalen ze mij: dit is Hangu. Er kan altijd wat gebeuren. Ze leven met dat gevoel, elke dag opnieuw. Ze gaan naar de bazaar, doen boodschappen, gaan een thee drinken. Kortom, ze leven …”