Eindelijk in Goma

Het grijs van gestolde lava is echt niet mijn lievelingskleur, en ook de uitbarstingen van cyclisch geweld legden een permanente waas over de stad die me niet lokt. Geen droombestemming dus voor een romantische city trip, maar vandaag ben ik blij dat ik er ben.

Het vertrek van M23

De rebellen hebben Goma na elf dagen bezetting met toeters en bellen verlaten. Met alles wat niet te heet of te zwaar was om te dragen: eerst werden staatsinstellingen, banken en militaire depots grondig geplunderd. Ze trokken zich terug in de heuvels een beetje verderop, de stad nog steeds binnen handbereik. De controle over de stad werd overgenomen door de Congolese politie en het FARDC. De mensen wisten niet goed waaraan ze zich konden verwachten, iedereen weet dat het “reguliere” leger in Congo zich vaak grondig misdraagt.

Voorlopig is dat niet het geval. Niet dat het geweld helemaal weg is, maar het conflict staat even on hold. Toen M23 de stad binnentrok zette men de poorten van de gevangenis open. Naar schatting 1.500 gevangenen zijn ontsnapt. Daar zaten ongetwijfeld veel onschuldigen tussen, maar ook echte misdadigers. Er waren 400 militairen onder de gedetineerden. Zij lopen nog altijd op vrije voeten en zijn vandaag de belangrijkste bron van onveiligheid.

Er is ook veel kleinere criminaliteit. Mensen leven hier, net zoals elders in Congo, van dag tot dag. Ze hebben weinig financiële marge. Gebeurtenissen als die van de laatste weken verstoren grondig hun bestaan. Er worden nu veel voedingswaren gestolen.

De inwoners van Goma zijn nerveus, ze blijven ’s avonds thuis en zorgen ervoor dat ze iets bij de hadden hebben om zich te verdedigen.

Kampala

Ze wachten natuurlijk gespannen af wat gaat komen. Iedereen weet dat er voorlopig niets definitief, laat staan duurzaam geregeld is. M23 heeft de stad verlaten omdat er in Kampala rechtstreekse onderhandelingen zouden volgen met de Congolese regering onder de auspiciën van de Internationale Conferentie van het grote merengebied. Deze structuur verenigt elf landen van de regio in een poging om de conflicten tussen hen zonder geweld op te lossen. De Conferentie is nog jong, en voorlopig is haar grootste verdienste het feit dat ze bestaat. Dit is niet cynisch bedoeld, maar het relativeert wel de verwachtingen.

De onderhandelingen zijn ondertussen wel begonnen. Hoewel, wat heet beginnen? Laat ons zeggen: zowel de regering als M23 hebben een delegatie ter plekke, en af en toe lijken ze ook wel met elkaar te praten. Er worden hatelijkheden uitgewisseld, rookgordijnen  en procedurele kwesties opgeworpen, er gebeurt vanalles, maar echte onderhandelingen zijn het niet.

Het is trouwens niet erg duidelijk waar die precies zouden moeten over gaan. De akkoorden van 23 maart 2009 herzien? Dat was hun eerste doelstelling, maar sindsdien legden ze de lat veel hoger. Nu vragen ze niets minder dan het vertrek van Kabila. Eigenlijk heb ik nog niemand ontmoet die gelooft dat Kampala iets gaat opleveren. Het is allemaal erg old school, het beproefde recept dat weinig eetbaars heeft opgeleverd. M23 heeft al gedreigd dat ze, als de onderhandelingen mislukken, Goma opnieuw zullen innemen.

Stellingenoorlog

Ondertussen gebeurt er veel op het terrein: allerlei gewapende groepen nemen nieuwe stellingen in. Zowel het regeringsleger als M23 lijken zich af te stevenen op een nieuwe confrontatie. Die hoeft er niet te komen. En als ze komt, hoeft ze niet in Goma plaats te vinden. Masisi zou ook kunnen, bijvoorbeeld. Het is niet makkelijk te volgen. En de grens tussen een stellingenoorlog en de voorbereiding op een treffen is natuurlijk flinterdun.

Er zijn natuurlijk ook andere spelers op de militaire kaart. Sinds kort lijkt het FDLR aan een comeback bezig. Ze waren een beetje van de kaart verdwenen, verzwakt door de verschillende militaire campagnes sinds 2009. Maar sinds de val van Goma hebben ze verschillende aanvallen uitgevoerd op Rwandese bodem. Die hebben binnen hun rangen niet alleen de moraal omhoog gekrikt, het leverde hen ook een aantal wapens op.

En het onderwerp FDLR is zo gevoelig dat het moeilijk is om elke brok informatie in dit verband duidelijk te zien of het gaat om feiten of propaganda in één of andere richting. Maar één ding is zeker: voor het eerst sinds lang heeft FDLR posities in Rwanda zelf aangevallen, en dat vinden ze daar zeer verontrustend.

Lege ruimtes bestaan niet in Congo. Ze blijven toch niet lang leeg. De inname van Goma en Sake, de vlucht van FARDC, de terugtocht van M23… Nogal wat volk heeft stellingen ingenomen en weer verlaten. Dat heeft natuurlijk de competitie tussen de kleinere gewapende groepen verhoogd, die staan te trappelen om de vrijgekomen plekken in te nemen om hun eigen posities te versterken. Dat verhoogt niet alleen de spanningen tussen die etnische groepen, maar ook tussen de etnische gemeenschappen, want ook deze grens is flinterdun.

Neutrale macht?

In het volle besef dat Monusco niet het verschil zal maken, wordt uitgekeken naar die neutrale troepenmacht waarvan al maanden sprake. Dat lijkt in de eerste plaats te gaan om de Tanzanianen die in het kader van de Internationale Conferentie verwacht worden. Ondertussen wordt daar vanuit een andere hoek wat druk opgezet.

Vorige week beslisten de SADC landen (het samenwerkingsverband in Zuidelijk Afrika, waartoe ook Congo behoort) om zelf 3.000 soldaten te leveren voor die neutrale macht. Goed nieuws en erg fideel van ze, een aantal van Congo’s belangrijkste bondgenoten behoren tot SADC. Maar het maakt de Rwandezen behoorlijk zenuwachtig. Je merkt dat de landen in de ruimere regio inspanningen doen om een open regionale oorlog te vermijden. De meesten vinden het ook belangrijk om de implosie van Congo te vermijden, maar tegelijk beseft iedereen het strategisch belang van Congo.

De diverse vormen van betrokkenheid hebben iets ambigu. Iedereen wacht, al weten  we niet goed waarop. Niemand lijkt echt aan zet. Kabila staat zwakker dan ook. Ook M23 lijkt verdeeld. De militaire en civiele leiders lijken elkaar soms flagrant tegen te spreken, er is verdeeldheid binnen het militaire leiderschap, en het is lang niet zeker dat alles rimpelloos verloopt tussen de leiding van M23 en Rwanda.

Wat Rwanda zelf betreft, misschien hebben ze hun hand overspeeld, en ze beseffen dat ook. Het regime was de laatste maanden getroebleerd geraakt met een aantal van zijn belangrijkste internationale bondgenoten. Daarvan leken vooral de Verenigde Staten als enige nog min of meer loyaal naast Kigali te staan. Het interne debat hierover in Amerika leek zich vooral te focussen op de vraag wie Hillary Clinton zou opvolgen als Secretary of State. Dat leek Susan Rice te worden, al onder Bill Clinton een belangrijke pleitbezorgster voor Rwanda. Die werpt nu de handdoek in de ring. Wie de indruk heeft dat Rwanda hier grijnzend het stuur van de gebeurtenissen in handen houdt vergist zich. Ze hebben zwaar gegokt en het is nog lang niet zeker of ze gaan winnen.

De vraag “wat gaat er nu gebeuren?” is een goeie vraag. Ik hoop dat u het antwoord niet van mij verwacht. Ik weet het niet. Niemand weet het, vrees ik.