Kruis of munt?

De Cambodjaanse premier heeft het land stevig in zijn greep, schrijft blogger Kris Janssens. Zijn tentakels gaan tot diep in de maatschappij. Zo is de vrouw van de eerste minister al jaren voorzitster van het Cambodjaanse Rode Kruis. Maar slaat ze daar zélf ook munt uit?

Een statig overheidsgebouw is het, langs één van de belangrijkste lanen van hoofdstad Phnom Penh: de Norodom Boulevard, genoemd naar de familie van de koning. Parmantige kantoren staan gegroepeerd rond pittoreske binnenpleintjes, met grote limousines in de schaduw van de vele bomen. Als je er voorbij wandelt, lijkt er geen einde aan te komen, zo imposant is dit complex. Het maakt toeristen nieuwsgierig om te weten welke belangrijke activiteiten zich hier zouden afspelen.

Op de bordjes tegen de gevel lezen ze het antwoord op hun prangende vraag. Dit is de anti-corruptie éénheid. Hier wordt nagegaan of de administratie wel volgens het boekje werkt. Een opdracht die zó uitgebreid is dat er een leger van de beste ambtenaren aan te pas komt, wellicht met erg riante lonen. Je vraagt je af hoeveel smeergeld en vriendjespolitiek je in de schaal moet leggen om zo’n felbegeerde job vast te krijgen.

Het gebouw is ook een symbool van hoe hier aan politiek gedaan wordt. De regeringspartij bestaat uit — en ik citeer — ‘criminele groepen, die op machiavellistische manier worden samengehouden door de eerste minister’. Einde citaat.

Het zijn woorden van een Spaanse milieuactivist, die zich het lot van Cambodja heeft aangetrokken. In die mate zelfs dat hij intussen het land is uitgezet, omdat hij teveel commentaar had op de regering. Verschillende van zijn medewerkers hebben celstraffen gekregen, omdat ze bijvoorbeeld hadden aangeklaagd dat er afvalwater in de rivieren terecht komt. Maar Alex Gonzalez-Davidson, zo heet de Spanjaard, blijft video’s posten op sociale media. En daarin geeft hij, overigens in perfect Cambodjaans, kritiek op de premier.

Die premier is nu al 37 jaar Hun Sen. Al die tijd heeft hij de verkiezingen kunnen winnen dankzij een uitgebreide trukendoos. Soms volstond een simpele staatsgreep om zijn tegenstanders uit te schakelen.

Hun Sens tentakels gaan tot diep in de maatschappij en zijn familie houdt alle strategische posten bezet.

Maar op andere momenten heeft hij gewiekste kunstgrepen toegepast. In 2017 liet hij de oppositie eenvoudigweg buiten de wet plaatsen. Een half jaar later kon zijn partij moeiteloos alle zitjes in het parlement veroveren. Het geeft je te denken hoe die plenaire vergaderingen verlopen als iedereen het roerend met elkaar eens is.

En ook voor de verkiezingen van volgend jaar heeft deze meesterstrateeg al een plan klaar. Zijn zoon wordt namelijk de volgende eerste minister. Dat je het premierschap niet zomaar kan doorgeven aan je kinderen, zegt u? Dan kent u de Cambodjaanse leider nog niet. In zijn hoofd kan dat namelijk wel.

Er is veel frustratie over corruptie in de politiek, vooral bij jongeren. Maar ze kijken wel uit wat ze zeggen of doen. Áls je Cambodjanen al zover krijgt dat ze over politiek praten, beginnen ze meestal te fluisteren. Want ze durven de naam van hun premier meestal niet hardop uit te spreken. Betogen is al helemaal taboe. In 2014 werd het voorlopig laatste protest bloedig neergeslagen door de politie.

En dus houdt Hun Sen dit land verder in zijn greep. Zijn tentakels gaan tot diep in de maatschappij en zijn familie houdt alle strategische posten bezet.

Zo is de vrouw van de eerste minister al sinds 1998 de voorzitster van het Cambodjaanse Rode Kruis.

Nu dacht ik altijd dat de hulporganisatie te allen tijde onpartijdig wil blijven. Slachtoffers helpen zonder je te moeien met de oorzaak van het conflict. Anderzijds begrijp ik wel dat je soms lokale regimes nodig hebt om je werk te kunnen doen.

Die samenwerking met de overheid wordt in dit geval dus verpersoonlijkt door Bun Rany, zo heet ze en ze doet mij altijd een beetje denken aan Marietje van Eddy Wally -vooral omwille van haar troebele blik.

In de twee gevallen is de man ook de grote vedette en loopt de echtgenote er bescheiden achteraan, zich bewust van haar ondergeschikte positie. Marietje deelde foto’s uit met handtekeningen van Eddy. Zo’n vaart loopt het hier niet, maar de rolverdeling is wel gelijkaardig.

Donaties komen terecht bij Bun Rany en verdwijnen vervolgens in haar handtas.

Als het over fondsenwerving gaat, is dit de procedure. Premier Hun Sen overtuigt firma’s uit zijn grote netwerk om royaal aan het Rode Kruis te doneren tijdens een jaarlijks inzamelmoment. We hebben het over grote vissen uit het bedrijfsleven die met plezier op die uitnodiging ingaan. “Als ik mijn stem maar laat horen, komen de mensen naar mijn kraam”. De vergelijking blijft opgaan.

In ruil voor hun grote cheque mogen de CEO’s van die bedrijven aan de buitenwereld laten zien wat voor gulle gevers ze wel zijn.

Dat het Rode Kruis bovendien een zetel heeft in Genève geeft extra cachet aan hun goede daad. Die internationale degelijkheid en reputatie straalt af op hun onderneming.

Die donaties komen terecht bij Bun Rany, tenslotte de officiële voorzitster van deze nobele organisatie, en verdwijnen vervolgens in haar handtas. Net als in het verhaal van de Wally’s spelen ook hier “sjakozzen” een belangrijke rol.

Hoe het daarna verder gaat met dat geld is niet zo duidelijk en ook niet zo geweldig transparant. De Londense corruptie waakhond Global Witness heeft in 2016 de Rode Kruis Federatie al opgeroepen om de Cambodjaanse afdeling te schrappen. De onpartijdigheid, die de hulporganisatie hoog in het vaandel draagt, wordt volgens het rapport niet gerespecteerd. Maar Genève heeft niet gereageerd.

Global Witness suggereert ook om de ministerraad niet langer te laten beslissen over het budget van de anti-corruptie éénheid. Een aanbeveling die de Cambodjaanse overheid voorlopig nog niet ter harte heeft genomen.

Dit artikel werd eerder als podcast gepubliceerd op kris.janssens.com