Zin, eetlust, honger, hongerstaking of honger hebben

Bier en aardappelen

Momenteel boomt de gastronomie in menig reality televisie programma, de media en het toerisme. Voor mijn buitenlandse gasten zijn in België de Luikse wafels, frietjes, overvloedige chocolade (het zoete, het vrouwelijke?) en één van onze meer dan 100 biersoorten een verplichte culturele onderdompeling. Voeding wordt dan ook in de antropologie als een belangrijk cultureel kenmerk beschouwd.

Ook in Latijns-Amerika speelt voeding een belangrijke rol in lokale en nationale identiteitsvorming en de verplichte toeristische stops. In Mendoza, Argentinië, de wijntour volgen, om in Chili pastel de choclo te eten en pisco te drinken. Voor wie denkt “pisco, is dat niet Peruaans?”: Chili en Peru hebben, afgezien van het maritieme conflict dat in het Internationaal Gerechtshof in Den Haag wordt beslecht, ook gastronomische twistpunten. Zo is de origine van pisco en zijn kwaliteit een kookpunt. Waarom heten frietjes in het Engels trouwens french fries en wie haalt het in zijn hoofd te zeggen dat Zwitserse chocolade beter is dan Belgische?

Salteñas zijn dan weer lekker Boliviaans. Een maté de coca in de Andes-landen, waar meer dan honderd soorten bier een overvloedige tweehonderdtal soorten aardappelen worden. In sierra-costa-selva land (bergketen-kust-woud land) Peru zijn na een groot migratieproces in de tweede helft van de 20e eeuw een heel gamma aan specialiteiten geconvergeerd in de hoofdstad Lima. Dit heeft van Lima gastronomische hoofdstad van Latijns-Amerika gemaakt.

Tortilla-nodig

In Guatemala en Mexico maakt de Maya cultuur zowel deel uit van een identiteitsstrijd voor culturele, sociale, politieke en economische rechten voor de inheemse bevolkingsgroepen, als ze onderhevig is aan snijdend racisme. Voedsel en identiteit kunnen in deze cultuur al helemaal niet los worden gekoppeld. Identiteitsmarkers als ontstaansgeschiedenis en geboorte zijn verbonden met voedsel. Het boek van de mayas, de Popol Vuh, verhaalt dat de Maya’s, en in het bijzonder de Quichés, ontstaan zijn uit maïs: “Y así encontraron la comida y ésta fue la que entró en la carne del hombre creado, del hombre formado; ésta fue su sangre.” (En zo vonden zij het eten en dit is wat in het vlees van de geschapen mens kwam, de samengestelde mens; dit was zijn bloed.)

Maïs, het basisingrediënt van de welgekende tortilla’s, is onmisbaar in de Centraal-Amerikaanse keuken. Zij het in Guatemala vooral nog met de hand bereid en in Mexico met een hand-ige machine. Toen mijn tante Ana in Guatemala een tortillería opende leek het mij ook ontzettend leuk -cultuuropslorpend zoals het een goede uitwisselingsstudent past- haar hierbij te assisteren. Dit terwijl het voor haar broodnodig (of tortilla-nodig) was. Goede intenties en toeristisch genot in het midden latend, want Ana, Noé, Arasely, Noelia en Carlos Eduardo hebben na een jaar lief en hun (maar ook mijn) leed delen een speciaal plaatsje in mijn hart.

Ana die de tortillería later liet voor wat het was, hield graag een tortilla-reünie toen ik na 5 jaar terug langskwam. Zoals steeds was het een heerlijke namiddag met mijn familie. Mijn nichtjes Noelia en Amy, neefje Carlos-Eduardo, oom Noé en tante Ana, tortilla’s maken, lachen, lachen, lachen en de tortilla’s zelf lekker opsmikkelen met zout als beleg en Coca-Cola, Coca-Cola! Dat heerlijke energiegevende drankje dat mij steeds aangeboden werd om me welkom te doen voelen. En welkom voelde ik mij. In dit magische drankje zitten naar verluidt ook de befaamde coca bladen uit de Andes. De Coca-Cola Company lijkt een ander soort macht te hebben tegen de vernietigende antidrugs campagne van de Verenigde Staten dan de cocaboeren uit de Andes.

Bitterzoet

Later die dag sleepte mijn zus mij mee naar een verjaardagsfeestje, mmm tamales en taart. Heerlijk toch die Guatemalteekse keuken; heerlijk hoewel ik besefte dat bij Ana en Noé waarschijnlijk alleen nog frijoles opgewarmd zouden worden. Mijn lieve oma had jaren eerder al de spijker op de kop geslagen toen ze mij zei: “Frijoles, la comida de los pobres.” (Bonen, het eten van de armen.) Een vriend van mij sloeg de spijker er als antwoord nog dieper in en antwoordde als wel bedeelde Guatemalteek: “Frijoles, la comida de todos.” (Bonen, het eten van iedereen.) Eten in Guatemala, een land waar er voor mij altijd zo veel eten leek te zijn en ik kilo’s bijkwam door gastvrijheid en gebakken bananen, blijft bitterzoet.

Bitterzoet als in Cuba waar het eten in de casas particulares vingeraflikkend lekker is, terwijl de supermarkten leeg zijn. Waar de Cubanen minder mogen eten en genieten van hun cultureel-gastromische rijkdom dan de toeristen. Waar een hongerstaking voor opgesloten dissidenten en rum voor mensen zonder werk misschien de uitweg is. Aangezien ik geen moraalridder wil zijn, zal ik niet in het rond beginnen gooien met VN cijfers over armoede en hongersnood. Het punt behoeft geen betoog. In een wereld waar je naar MO magazine (nr.83, 2011) voor één kilo vlees zeven kilo granen nodig hebt, en door Broederlijk Delen dus aangehaald wordt dat vegetarisch zijn een nieuwe vorm van solidariteit is, krijgen beschaving en barbarisme een heel andere invulling dan in de ogen van een Spaanse kroniekschrijver uit de 16e eeuw.

Laten we het houden bij een kanttekening van leven en dood bij de vernoemde gastronomische mode waar ook ik gewoonlijk erg van geniet. Een kanttekening van bewust, en zonder decadentie, te genieten van de culturele gastronomie die ons wereldwijd wordt aangeboden. Programma’s als Man versus food, waar de uitdaging erin bestaat op korte tijd zo veel mogelijk te eten van een lokale fastfood specialiteit, doen geweld aan aan de essentie, de (soms) pijnlijke boodschap en het genot waar eten om draait: antojo, ganas, tener hambre, huelga de hambre o pasar hambre. (zin, eetlust, honger, hongerstaking of honger hebben.)