Louis Paul Boons vergeten straat bevindt zich in China

Een vergeten straat in Nanning vertelt het verhaal van de snelle, gebalde modernisering in China. Kraampjes en kaartende mannetjes voor de verminkte gevels maken plaats voor dezelfde grijze baksteen, dezelfde souvenirwinkels en dezelfde melkthee als in Beijing, Shanghai of Chongqing om de doorsnee Chinese toerist te bedienen.

Nanning, in het zuiden van China, is een stad die niemand kent. Er wonen dan wel 7 miljoen mensen, het is en blijft een onverwachte tussenstop, geen bestemming. Het is in geen reisgids terug te vinden.

En toch loont het de moeite om er halt te houden. Steden als Nanning geven immers een concrete inkijk in het proces van compressed modernity (gebalde modernisering) dat zich sinds de vroege jaren 1980 in China voltrekt.

Die razendsnelle economische inhaalbeweging wordt gekenmerkt door spectaculaire groeicijfers en een ongeziene welvaartsprong, maar net zo goed door moeizame urbanisering en diepe sociale ontwrichting. Een van de meest tastbare uitdrukkingen van die disruptie is grootschalige onteigening, de laatste decennia een bijna dagelijkse aanleiding voor burgerprotest.

In het centrum van Nanning ligt zhongshan lu. De naam betekent letterlijk ‘de straat van de centrale berg’, maar is vooral een eerbetoon aan Sun Yat-sen (Sun Zhongshan), de politieke doodgraver van premodern China. Het is de centrale as van oud-Nanning, of wat daar ooit voor moest doorgaan.

Zhongshan lu en de enkele omliggende straten ademen verval, verloedering en dus, in de ogen van de westerse meerwaardezoeker, ook charme. Ze gaan binnenkort verdwijnen. Zhongshan lu wordt spoedig heruitgevonden. Zhongshan lu wordt een berg die naar de wolken reikt, een kathedraal van de moderniteit.

Verminkte gevels onder hijgerige torens

Overdag beweegt er weinig in deze dode huizen, achter de gebroken ruiten en gesloten rolluiken. Maar ’s avonds komen de kramers met hun zijderupsen, hun zuigsnoep, stinkende tofu, gefrituurde zeesterren, rivierslakken en tastbare nostalgie. Op het centrale kruispunt staan lage tafeltjes en nog lagere stoeltjes. Oude mannen spelen kaart. Koppels flaneren. Er brandt leven voor de verminkte gevels.

De moderniteit is gulzig. Overdag wordt dit kleine lapje grond letterlijk door de toekomst overschaduwd. De torens zijn kolonisten, kijken hijgerig naar het ongerepte land dat ze tot het hunne zullen maken. Slechts een pietluttig hek beschermt zhongshan lu tegen wat komen zal.

Zwart-witfoto’s op de gesloten rolluiken herinneren aan wat zal verdwijnen. Is het een kleine daad van verzet? ‘I Love Zhongshan lu’, staat op een protserig bord tussen twee pas afgewerkte, karakterloze appartementsblokken neergeschreven.

Het is een herkenbaar, haast universeel fenomeen: oude bewoners worden weggedreven, moeten gedwongen wijken voor luxueuze appartementsgebouwen, de druk van projectontwikkelaars en jonge gezinnen. Louis Paul Boons vergeten straat ligt in China.

Financiële druk

Wat drijft de plaatselijke beleidsmakers? Is er een gebrek aan historisch besef, een onverschilligheid ten aanzien van gevestigde bewoners en diepe wortels?

In elke (moderne) staat vormt financiële druk een belangrijke verklaring voor beleidsbeslissingen, dat is in hedendaags China niet anders. De druk op lokale overheden is sinds 1994, het jaar van een verregaande belastinghervorming, bijna ondraaglijk. De centrale overheid ging sindsdien met het grootste deel van de fiscale koek aan de haal, terwijl de vele counties, districten en steden aan hun lot werden overgelaten.

Geconfronteerd met hun vele taken, lage belastinginkomsten en hoge schulden hielp een razendsnelle vastgoedontwikkeling lang om het bloeden te stelpen.

Op het platteland werden landbouwcollectieven massaal onteigend. In de stad, waar alle grond staatseigendom is, was die stap zelfs niet nodig. Eigenaars of vruchtgebruikers werden tegen spotvergoedingen uit hun huis gedreven. Ze zagen weinig van de grote sommen die projectontwikkelaars voor hun grond neerlegden.

Die praktijken zijn ook vandaag nog dagelijkse kost, al dient een systeemcrisis zich aan. Vastgoedreuzen wankelen op hun sokkels, en de lokale overheidsschuld doet nu ook in Beijing de alarmbellen afgaan.

Overgang naar de tijd van massaconsumptie

Los van het financiële aspect bepaalt ook een verschil in smaak het uitzicht van moderne Chinese stadscentra. Naast Zhongshan lu ligt Sanjie, een wijk die een nog ouder Nanning moet verbeelden, en die wél de voorkeur kreeg op de doorgedreven logica van schaal en efficiëntie.

Hier geen appartementsgebouwen, maar laagbouw in grijze steen. Je loopt er door de straten van een prachtig pittoresk pretpark. Houten raamwerk, smalle steegjes en statige huizen in traditionele stijl.

Hier geen barstjes, grillige boomwortels, overhangend groen, groezelige garagepoortjes of gerimpelde gezichten op kleine stoeltjes. Hier woont niemand. Restaurantjes hebben flashy uithangborden en Engelse namen. Mijn reisgenoten vinden het best charmant. En de grote massa kooplustigen die ons vergezelt, spreekt hen niet tegen.

Welke overheid is in staat om de overgang naar een nieuwe tijd – van massaconsumptie, grootschaligheid en kitsch – zo rimpelloos te laten verlopen? Welke influencer slaagt er in om verlangen en smaak grondiger vorm te geven?

Sanjie verschilt nauwelijks van de vele gelijkaardige historische centra elders in het land. Ze bedienen de doorsnee Chinese toerist, die zich van de vele kleurrijke déjà vu’s weinig lijkt aan te trekken. Ga naar Beijing, Shanghai of Chongqing en je vindt dezelfde grijze baksteen, hetzelfde snoepgoed, dezelfde souvenirwinkels en dezelfde melkthee. De straten lopen er steevast afgeladen vol.

Enkele maanden later is Zhongshan lu aan het zicht onttrokken. De witte hekken die het leken te beschermen, schermen het nu af. Achter het blauwe logo van China State Construction bewegen kranen en bulldozers. Mannen en vrouwen met veiligheidshelmen, aftandse werkkledij en versleten schoenen lopen door een smal poortje de werf op. Zhongshan lu is binnenkort echt een vergeten straat.