De context (ILO-missie Guatemala 1)

Guatemala is voor vakbondsmensen en sociale werkers het gevaarlijkste land ter wereld. Omdat praten niet meer hielp hebben de werknemers in de ILO in juni 2012 een klacht ingediend die kan leiden tot een “onderzoekscommissie”. Dat is een zware procedure die vroeger al ingezet is tegen Zuid-Afrika, tegen Myanmar, tegen Zimbabwe… . De president repliceerde dat er een ommezwaai in het beleid zou komen en vroeg een laatste kans. Sharan Burrow, de secretaris-generaal van het Internationaal Vakverbond heeft daarop onderhandelingen ingezet en op 25 maart heb ik namens de werknemers samen met de regering een “Memorandum of Understanding” ondertekend. Wordt deze gerespecteerd of niet? Dat zullen wij ter plaatse onderzoeken. De missie is samengesteld uit een afgevaardigde van de regeringen, een van de werkgevers en ik als afgevaardigde van de werknemers. Daarover volgt vanaf dinsdag meer. Maar voor de missie opstart, bezoek ik samen met Bart Verstraeten van Wereldsolidariteit de projecten van WS in Guatemala.

Dit is een land met zeer veel geweld. Er is het natuurgeweld waar het (mooie) landschap van getuigt. Heel de streek rust op enkele tektonische platen die regelmatig tegen elkaar of over elkaar schuiven. Meermaals in de geschiedenis heeft men hele steden moeten verhuizen. De laatste grote aardbeving dateert uit 1976 en kostte 22.000 levens. Maar er is ook menselijk geweld.

Men schat dat de Maya’s hier al leven van zo’n 3000 jaar voor onze jaartelling. Volgens hun heilige boek zijn ze geschapen uit maïs. Volgens hun overlevering probeerde een van de goden de mens te scheppen. Eerst met klei, vervolgens met hout en tenslotte met maïs, wat blijkbaar het beste resultaat gaf. De Maya’s ontwikkelden hun cultuur, wetenschap, wiskunde. Ze richtten schitterende gebouwen op waar nog altijd overblijfselen van te zien zijn, ondermeer de typische piramidegebouwen. Maar onderling deden ze het niet zo goed. Ze maakten ruzie en voerden oorlog, vaak met bepaalde gebieden als inzet.

Met die ruzieënde Maya’s hadden de Spanjaarden het in de 16e eeuw niet zo moeilijk om het ganse gebied in te nemen. De Spanjaarden die bleven, ontwikkelden hier een ganse economie, vaak tegen de belangen van de Maya’s in. In de 19e eeuw werd in Guatemala de onafhankelijkheid uitgeroepen; de afstammelingen van de Spanjaarden waren het beu belastingen te betalen aan de Spaanse koning. Maar sindsdien is in dit land de ene dictator na de andere aan de macht gekomen, sukkelde men van de ene machtsgreep naar de andere, van de ene geweldperiode in de andere. Een mensenleven had nooit veel waarde. Steeds werden mensen opgepakt, gefolterd, vermoord.

Van 1945 tot 1954 was er een korte democratische periode. De president voerde een sociaal systeem in met echte inspraak en een goede sociale zekerheid werd uitgebouwd. Maar het systeem werd ten val gebracht. De Amerikaans inlichtingendienst CIA tekende daarvoor. Een aantal Amerikanen waren hier betrokken bij grote fruitbedrijven en die zaten blijkbaar niet te wachten op zo’n democratisch bestel.

In reactie hierop ontstonden een viertal guerillabewegingen die probeerden het regime ten val te brengen. Zo ontstond een burgeroorlog die duurde van 1960 tot 1996. In dat jaar werden prachtige vredesakkoorden getekend, maar een aantal punten daaruit zijn nog steeds niet gerealiseerd. In de periode van de burgeroorlog ontvluchtten 100.000 mensen het land. Er werden 250 000 doden of vermisten geteld. Voor slechts 226 van hen werd een schadevergoeding betaald. Er werd een soort waarheidscommissie opgericht zoals we die kenden in Zuid-Afrika, maar anders dan in Zuid-Afrika slaagde die er niet in de waarheid aan het licht te brengen. 

De geschiedenis van dit land is zeer tumultueus en moeilijk. De problemen die zich vandaag stellen, zijn dubbel. Veel heeft te maken met het grootgrondbezit. Een klein aantal mensen beschikken over zowat alle grond en rijkdom. Daartegenover staat een grote groep campesinos die bijna niets bezit. Het andere grote probleem heeft te maken met de indeling van de bevolking. Het grootste deel bestaat uit indigenas en dat zijn vooral Maya’s alhoewel er ook veel meztiezen zijn, vanuit gemengde rassen. Zij worden het ergst getroffen door de straffeloosheid. Sociale rechtvaardigheid is in Guatemala ver te zoeken. Willen en kunnen de politici dit echt veranderen?