Indirect grondgebruik

Internationale boerenstrijddag

Ik vraag de stewardess of er iets gerecycleerd wordt? ‘Nee, daar hebben we geen plaats voor’. Mijn hart breekt. De evidentie van de vernietiging brengt me keer op keer in Carajás (deelstaat Pará), één van de mijnstreken van Brazilië. Naast ijzererts wordt er ook massaal bauxiet in aluminium omgezet. Een erg vervuilende en energievretende operatie.

Heel wat stuwdammen verjoegen de inheemse bevolking en kleine boeren om dat ‘groene’ metaal, dat eigenlijk voor 100 % kan gerecycleerd worden, mogelijk te maken. Hetzelfde Carajás waar 19 landloze boeren vermoord werden. Sinds deze slachting werd 17 april tot ‘Internationale dag van de boerenstrijd’ uitgeroepen.

En toch: met internet, Skype, Twitter en Facebook alleen komen we er niet. Als we internationaal in dialoog tot bewustzijn willen komen, als we verbanden willen leren leggen en als we ons hopen te organiseren, dan moeten mensen en groepen elkaar ook in ‘real time’ ontmoeten. Dus tóch elk jaar deze tournee. Zolang het mij gegeven is qua leeftijd en gezondheid. Om te discussiëren, te dialogeren, te overleggen en om internationaal verzet te inspireren.

Friends of the Earth Europe

Mundo B, waar Wervel huist, is zo’n plek van studie, dialoog, verzet en opbouw van alternatieven. We werken er met 400 mensen uit 40 vooral Europese organisaties rond ecologie en sociale rechtvaardigheid. Neem nu Friends of the Earth Europe. Ze zijn met tal van thema’s druk doende. Zo zijn er hun interessante briefings over ‘Biofuel crops, indirect land use change and emissions’. Het is mijn vliegtuiglitteratuur, een beetje gedateerd, maar nog bijzonder actueel.

De Europese Unie besliste dat tegen 2020 20 % van de energievoorziening in de EU uit hernieuwbare energiebronnen moet bestaan. De transportsector zou minstens 10 % uit ‘bio’brandstoffen moeten gevoed worden. Het oogt erg ‘groen’, maar er is te weinig nagedacht over de perverse effecten van deze politieke doelstelling. De gevolgen zijn meestal verborgen: vér weg in Argentinië, Brazilië, Columbia, Maleisië, Indonesië, Somalië.

Friends of the Earth Europe spit drie cases uit: suikerriet in Brazilië, soja-olie en ‘duurzame’ palmolie voor biodiesel. Ik beperk me tot de verdringingseffecten van suikerriet voor ethanol. Voor biodiesel uit soja-olie kan je terecht bij mijn voorgaande artikels.

‘Nee, wij ontbossen niet!’

Zowel de suikerrietsector als de sojaketen bezweren al jààren ieder die het horen wil dat ze niet aan ontbossing doen. De ‘Round Table on Responsable Soy’ (RTRS) heeft naar analogie met de iets oudere ‘Round Table on Sustainable Palm Oil’ (RSPO) een aantal criteria opgesteld om deze monocultuur producties ‘duurzaam’ te verklaren. Ggo-vrij hoort bijvoorbeeld niet bij de criteria. Over rechten van inheemse volkeren valt nergens iets te bespeuren. Nochtans worden zij omsingeld, verdreven en langzaam vergiftigd door Round Up en andere (dikwijls verboden) vergiften.

Bovendien houden de criteria alleen rekening met wat op het bedrijf zelf gebeurt. Het werk van Friends of the Earth Europe legt de vinger op één van de vele stinkende wonden: soja voor veevoer/biodiesel en suikerriet voor ethanol (en andere toepassingen) pikt de gronden in waar tot voor kort nog voedsellandbouw was of veeteelt. De veeteelt wijkt uit richting Amazonegebied en Cerrado. De vlees’productie’ kent er de laatste 15 jaar een ware explosie. In het Amazonegebied steeg de veeteelt tussen 1997 en 2007 met 78 %. Anno 2007 waren er 69,575 miljoen runderen in de regio, 35 % van het nationaal totaal.

São Paulo: voedsellandbouw neemt af

De grootste expansie van suikerriet voltrekt zich in Centrum-West Brazilië en in het zuiden, dichtbij ethanolfabrieken, havens en markten voor ethanol. Zestig procent van de suikerrietplantages bevinden zich in deelstaat São Paulo. In Goiás nam de productie met 55 % toe, in Mato Grosso do Sul met 30 %. Zie de aangrijpende film van An Baccaert The dark side of the green, over het oprukken van suikerriet in Mato Grosso do Sul en het lot van de Guarani.

Het epicentrum van het suikerriet is alsnog São Paulo. De recente expansie verplaatst de veehouderij naar hogere regionen (waar dan ontbost wordt) en verdrijft andere teelten. Tussen 2005 en 2008 nam het areaal riet er met 1,8 miljoen hectare toe. De helft was voorheen weiland, 44 % waren andere teelten. Nochtans is São Paulo een belangrijke voedselbron voor de Zuid-Oostelijke regio, maar cijfers laten duidelijk zien dat maïs, soja, tarwe en bonen afnemen.

Verhoging opwarmingsgassen door agrobrandstoffen

Besluit van Friends of the Earth: ‘Het gebruik van ethanol in plaats van petroleum leidt duidelijk tot economische, sociale en ecologische problemen. Zij ondermijnen de veronderstelde voordelen van suikerriet. Indirect landgebruik als resultaat van de suikerrietexpansie leidt tot een substantiële verhoging van gassen die de opwarming van de aarde meebrengen. Misschien genereren ze zelfs meer uitstoot dan fossiele brandstoffen.’

Friends of the Earth roept op:

• om sterke ILUC-factoren (ILUC: indirect land use change) mee te nemen in de analyse van de levensloop van agrofuel-uitstoot
• tot een dringende herziening van de EU-biobrandstofdoelen, omdat de ILUC-uitstoot disproportioneel hoog is ten opzichte van de afgesproken doelstellingen.

De ‘banaliteit van het kwaad’

Bij de lezing van deze brochures moet ik voortdurend denken aan de Joods-Amerikaanse filosofe Hannah Arendt. Ze werd in 1962 op slag bekend met haar boek ‘Eichmann in Jeruzalem’, een verslag van het proces van de nazi Eichmann. Ondertitel van het controversiële boek: ‘De banaliteit van het kwaad’.

Zij beschrijft de ‘gedachteloosheid’ van dit grijze burgermannetje, die de logistiek opzette voor de vernietiging van miljoenen joden, zigeuners, homoseksuelen en communisten. Niet het kwaad is voor haar banaal, maar het gedachteloze mannetje, dat het kwaad mee mogelijk maakte. Het was een refrein in de na-oorlogse processen: ‘Wij waren maar een radertje in een machinerie. We moesten gehoorzamen’. Arendt stelt daartegenover dat een mens, een persoon altijd aangesproken kan worden op zijn verantwoordelijkheid.

Mag ik deze ‘banaliteit van het kwaad’ voorzichtig doortrekken van vernietigende politiek naar vernietigende economie? Geldt voor ons, ‘gedachteloze’ consumenten en onwetende producenten-gevangen-in-een-internationale-productie ook dat we’t “niet geweten hebben”? Het is zó ver weg! Zó onzichtbaar (gehouden).

Goed dat er organisaties en bewegingen bestaan, zoals Friends of the Earth. Zij, die het onzichtbare proberen te openbaren. Opdat we zouden wéten en niet langer deelgenoot zijn in de banaliteit. Misschien dat de jaarlijkse Wervelreis en deze uitwisseling hiertoe ook een bijdrage kan leveren.