Seriële prison break in Congo

Ik zet ze even op een rijtje:

• 7 mei: 4.216 van de 8.087 gedetineerden ontsnappen uit de centrale gevangenis van Makala in Kinshasa. Onder hen Ne Muanda Nsemi, chef van de politico-religieuze sekte Bundu Dia Kongo (BDK). De minister van Justitie sprak eerst van enkele tientallen ontsnapten. Het zou me niet verwonderen mocht intussen blijken dat het om het wereldrecord in prison breaks gaat.
• 10 mei: een 70-tal gevangenen ontsnappen uit de gevangenis van Kasangulu in de provincie Kongo-Central.
• 19 mei: 14 gevangenen ontsnappen uit de cel van de PNC in Kalemie (provincie Tananyika).
• 3 juni : drie terdoodveroordeelden ontvluchten de cel van het militaire kamp Colonel Ebeya in Kikwit, zonder sporen te laten op de poorten. Acht militairen, waaronder twee hogere officieren, worden aangehouden voor medeplichtigheid.
• 10 juni: 17 personen breken uit de cel van het parket van Matete in Kinshasa.
• 11 juni in de namiddag: van de 966 gevangenen van de centrale gevangenis van Kangbayi in Beni (een gebouw voorzien op 150 bewoners) ontsnappen er 928 en 35 blijven vrijwillig achter, 3 komen om, samen met 11 bewakers.

Dit kan toch geen toeval meer zijn. Hier zit een patroon achter. Maar welk patroon?

Avondklok

De burgemeester van Beni beschuldigt “de oppositie” ervan de gevangenen te hebben bevrijd. Getuigen zeggen dat de aanvallers militaire uniformen droegen en zich uitgaven voor FARDC-soldaten, regeringstroepen dus. Daardoor zijn ze probleemloos tot bij de gevangenis geraakt, waarop ze zware wapens hebben ingezet om de uitbraak te forceren. Sommige bronnen beweren dat de gevangenen op voorhand waren ingelicht en gevraagd waren zich paraat te houden om de benen te nemen.

De gouverneur van de provincie was er na de ontsnapping in Beni als de kippen bij om een avondklok in te stellen, van 18u30 tot 06u00. In een tweet had hij eerst aangekondigd dat de gevangenen waren bevrijd (libérés). In de ogen van de mensen verraadt dat zijn partijdigheid, zijn bedoelingen. Hij leek er wel blij mee. Anders spreek je toch eerder over een ontsnapping, een uitbraak!

Dus gaan de speculaties over de redenen achter dit seriële fenomeen in overdrive.

Chaos

Waar iedereen het over eens is, is dat dit een nieuwe strategie is om de verkiezingen verder uit te stellen. Kabila heeft het zelf onlangs nog in Der Spiegel onderlijnd: hij wil geen chaotische verkiezingen organiseren. Hij kan natuurlijk niet toegeven dat hij geen verkiezingen tout court wil organiseren. Daarom voegt hij dat adjectief toe. Zolang er chaos heerst, geen verkiezingen dus. Wie geen verkiezingen wil, organiseert dan maar beter de chaos. Maar misschien lijkt het alleen maar op chaos en kregen de ontsnapten een afspraakpunt en een opdracht om nog meer chaos te organiseren?

Dekmantel

In Beni zien de mensen nog een tweede reden: onder de ontsnapte gevangenen zitten naar schatting een tweehonderdtal medeplichtigen van de slachtpartijen van Beni, die aan meer dan duizend onschuldige burgers het leven hebben gekost en uitvoerig gedocumenteerd werden door Elien Spillebeen in Beni Files, omdat niemand anders dat deed. Tien maanden na het begin van een publiek massaproces was het alsmaar duidelijker geworden dat de verantwoordelijkheid van politici, militaire, traditionele en administratieve overheden bijzonder groot was en de ADF-NALU rebellen als een dekmantel werden gebruikt voor hun verborgen agenda. Tweehonderd getuigen kan je niet zomaar uit de weg ruimen. Hen uit de rechtszaal weghouden lukt ook wel door hen te helpen ontsnappen. Benieuwd om welke reden de 35 achterblijvers niet zijn willen ontsnappen. Enkelen onder hen hadden mobiliteitsproblemen. Op krukken maak je natuurlijk geen kans. Maar de anderen?

De slachtpartijen hadden duidelijk een dimensie van toegang tot landbouwgrond. Herhaaldelijk werden Congolese Hutu’s onderschept die op weg waren naar nieuwe gronden in Beni en Ituri. Met de zegen van de gouverneur, maar tegen de wil van de bevolking. In hun ogen is de avondklok, ingesteld door diezelfde gouverneur, een uitgelezen manier om de migraties zonder ooggetuigen toch te laten doorgaan.

Brommen

Meld onmiddellijk elke verdachte beweging, riep de gouverneur de mensen nog op. “Hoe kunnen we dat nu doen als we met de kippen op stok moeten?”, mopperen de Bubolezen. “We laten onze neus niet zien op straat. De patrouilles kennen geen genade: wie gevat wordt, ongeacht wie hij is, wordt meteen gepluimd en in het beste geval daarna vrijgelaten. Maar dikwijls mag je ook nog een nachtje in de cel gaan brommen. Politiemannen en militairen zijn blij met een avondklok, dan krijgen ze vrij spel om zich op onze kap te verrijken…”.

Het leven wordt wel anders door een avondklok. Winkels gaan vroeger dicht omdat ze hun personeel willen de kans geven op tijd thuis te geraken. Huismoeders moeten vroeger hun inkopen gaan doen dan ze gewend waren. Het moeilijkste probleem is evenwel de waterbevoorrading.

Wekker

De klimaatverandering laat zich ook in Butembo voelen. Een echt regenseizoen hebben we niet gehad, het heeft nu zelfs al veertien dagen aan een stuk totaal niet meer geregend. Amper 10% van de huizen zijn aangesloten op het stedelijke waternet. De andere mensen hangen af van waterputten. En dat waternet: tot voor kort hadden we daarin toch minstens twee uur per dag water. Tegenwoordig is dat teruggevallen op twee uur per week.

Omdat Butembo sinds het begin van de eeuw exponentieel in omvang is toegenomen, is de behoefte aan water ook zoveel groter geworden. Daardoor ontstonden aan de waterputten alsmaar langere rijen wachtenden met gele jerrycans. Het zijn de jerrycans die in de rij staan, hun eigenaars zitten aan de rand van de weg te keuvelen, en ze schuiven af en toe hun watervat op. Tegenwoordig kost dat vele uren wachttijd, en bovendien heeft het grondwater meer tijd nodig, door de droogte, om weer op niveau te geraken. Dus was er noodgedwongen een nieuw gewoonte ontstaan: vrouwen en meisjes zetten hun wekker op 2 of 3 uur ’s nachts om zich dan naar de waterput te begeven, en zo toch nog zonder al te veel tijdverlies het gezin aan water te helpen. Maar daar trekt de avondklok nu een lelijke streep door. En het is niet de gouverneur die daar in zijn residentie in Goma hinder zal van ondervinden.

Nationalisme

Blijven de mensen dit pikken? Een tiende van de volksvertegenwoordigers vindt dat de maat vol is, en ze hebben vandaag een motie van wantrouwen neergelegd tegen de minister van justitie Alexis Thambwe en de minister van Binnenlandse Zaken Emanuel Ramazani. Maar die heeft geen schijn van kans. Thambwe heeft alle regeringswissels van de laatste jaren overleefd, en Ramazani staat op de sanctielijst van de EU. Dat alleen al zorgt ervoor dat hij in zijn ministerzetel zal gebeiteld blijven. De sancties blijken een politieke verzekering te zijn geworden voor de betrokkenen. Hen nu laten gaan, om welke reden dan ook, zou de indruk wekken dat de sancties effect hebben, en dat is iets wat kost wat kost moet worden ontkend in naam van de nationale soevereiniteit. Nationalisme is het enige wat Kabila nog overhoudt om zijn politiek lot aan te verbinden.

Is dit nu het einde van de reeks?

Geen kat die dat gelooft. Op de sociale media gonst het van de geruchten. De ex-gevangenen zouden intussen goed zijn aangekomen in Vurondo, een dorp dat jarenlang berucht stond als een hoofdkwartier van de mai-mai milities. Daar bereiden ze ongetwijfeld hun volgende aanvallen voor. Op hun lijstje zouden staan: uiteraard de gevangenis Kakwangura van Butembo, maar ook de MONUSCO-gebouwen in Butembo en Beni. Volgens de ene bron zou dat voor de 17^de moeten gebeuren, deze week dus nog. Volgens de andere, wachten ze daarvoor liever de nationale feestdag van 30 juni af. Er staat ons dus ook in Butembo nog vuurwerk te wachten.