Wat als we onze buren voor onze vijanden houden?

Boeren en milieuactivisten tegen elkaar opzetten brengt ons geen stap dichter bij een gezond en duurzaam landbouwmodel, benadrukken Eva Hendrickx, educatief medewerker bij Avansa en de boerinnen Tine Van Ackere en Julie Van Overmeire. Het echte probleem is het jarenlange promoten van een landbouwsysteem dat fundamenteel niet duurzaam is.

‘Goeiemorgen!’, begroet ik mijn collega’s bij Avansa Waas-en-Dender terwijl ik ons kantoor binnenstap. Er zit twijfel in mijn stem, is het wel echt een goeie morgen?

Samen met heel wat geëngageerde collega’s, burgers, organisaties én boeren uit de buurt werken we hier aan een solidaire, inclusieve en ecologisch duurzame samenleving. ‘Yes’, denken wij, ‘samen naar beter’. Alleen, de moed zakt ons de laatste tijd in de schoenen en elke dag klinkt mijn collegiale ‘Goeiemorgen!’ wat minder opgewekt.

Natuurbescherming inkrimpen? Stikstofverdragen herzien? Oproepen om te stemmen tegen een Europees klimaatbeleid? Verwarring blijft mij overvallen want, samen naar beter, ik dacht dat dat een groepswerk was?

Wij horen de stemmen en het verdriet van de ontmoedigde, bezorgde boeren in onze regio. Het zijn die boeren die voelen dat natuurbescherming en landbouw in essentie over hetzelfde gaan: een gezonde relatie tot de aarde. Verscheurd tussen willen protesteren, willen opkomen voor zichzelf en de sector enerzijds, en teleurgesteld zijn in de eisen en de gevolgen voor de natuur anderzijds.

Hoe natuur en landbouw van hetzelfde wakker liggen

Als we blijven roepen in de verkeerde richting dan verandert er in essentie niks. Denk maar aan de stikstofcrisis. Fast forward naar de essentie: Stikstof zal, als we zo verder gaan, onder meer voor problemen zorgen in onze voedselproductie. Sommige planten gaan er zo snel van groeien dat ze anderen overwoekeren.

Het gevolg? Planten waarvan onze bijen en vlinders leven, zullen verdwijnen. Voor heel veel voedselproductie zijn we afhankelijk van bestuiving. Neem één schakel uit de piramide en hij stort in, dat zullen we voelen als we beseffen dat we ook zelf deel van de piramide zijn.

‘Het wordt hoog tijd dat we de echte schuldige in de ogen kijken: een systeem dat fundamenteel tekortschiet voor mens, natuur én landbouw.

Of denk aan de waterproblematiek. Droogte en watertekorten zorgen ervoor dat oogsten mislukken en boeren in de problemen komen. Als je weet dat je rundersteak van 250 gram bijna 4000 liter water vraagt, dan is het toch echt niet zo’n geen gek idee om eens kritisch te kijken naar de productie en consumptie ervan?

In hetzelfde schuitje zit het beschermen van onze waterlopen. Op het einde van de dag is dat ook en vooral voor de boeren zelf van cruciaal belang. Zonder gezond water en een ecosysteem in balans is landbouw onmogelijk. Boeren en milieuactivisten tegen mekaar opzetten brengt ons dus geen stap dichter bij een gezond en duurzaam landbouwmodel.

Julie van Ovemeiren, ecologische boerin bij Zilt en Zoet, vertelt dat ze kwaad is over de manier waarop het protest de milieu-inspanningen van het EU-landbouwbeleid wil tegenhouden. ‘We hebben juist die radicale omkeer in het landbouwbeleid nodig om naar een echt duurzame landbouw te gaan. Tegen 2030 wil de EU meer biologische landbouw, maar hier staat de klassieke landbouw huiverachtig tegenover. Het ontmoedigt mij dat door de protesten de positieve initiatieven, waaronder minder pesticiden gebruik, worden afgeschaft. Hoe gaan we de transitie naar duurzame natuur-inclusieve landbouw zo ooit maken?’

Ons collectief van vijand vergissen

Het wordt hoog tijd dat we ons hoofd een kwartslag draaien en de echte schuldige in de ogen durven kijken: een systeem dat fundamenteel tekortschiet voor mens, natuur én landbouw.

De macht van de agro-industrie is zo groot dat ze ervoor kunnen zorgen dat zovelen zich van vijand vergissen.’

Het echte probleem is het jarenlange promoten van een landbouwsysteem dat fundamenteel onduurzaam is en de instandhouding van een totaal vervreemdde relatie tot wat er op ons bord ligt. De winnaars in dit verhaal blijven de grote spelers in de sector die alles bij het oude willen laten voor eigen gewin. Dat is waar het spierballengerol in Brussel over zou moeten gaan.

Ecologische boerin Tine van de Kleibeek in Sint-Niklaas voelt zich machteloos bij zoveel onrechtvaardigheid. ‘Het hart van deze groene boerin bloedt als het resultaat van de boerenprotesten is dat de natuursector als vijand wordt aangeduid’, zegt ze. ‘Als na jaren van onderhandelen de belangrijkste doelstellingen van de Green Deal eenvoudigweg weer worden opgeborgen, met in de eerste plaats de reductie van de chemische bestrijdingsmiddelen… Wie wint daar dan bij? Niet de landbouwsector, en zeker niet de maatschappij. Het is de agro-industrie die zegeviert. Hun macht is zo groot dat ze ervoor kunnen zorgen dat er zovelen zijn die zich van vijand vergissen.’

In eigen bord durven kijken

Er is ook een grote rol weggelegd voor de consument. De producenten staan in de rij om ons hart te veroveren. Wie zijn prijzen het laagst kan laten zakken wint het hart van de consument. Prince Charming is in dit verhaal altijd de grote industrie waartegen de kleine en lokale boeren geen schijn van kans maken.

Als consument zouden we gerust wat vaker hard to get mogen spelen, ons niet zomaar laten omkopen door de allerlaagste bodemprijs. Wat als we onze voeding naar waarde zouden betalen? Put your money where your mouth is mag je in deze zin letterlijk nemen. Durf kritisch te kijken naar wat je eet en waar je je producten koopt.

Dat benadrukt Julie ook ‘Het gaat niet goed met het reguliere landbouwsysteem. Is het normaal dat we varkensvlees kopen waar de boer verlies op maakt? Dat is niet vol te houden. Ik ken voorbeelden van bio-boerderijen die wel rendabel zijn omdat hun klanten kiezen voor minder vlees en beter vlees. Een omschakeling naar meer plantaardig eten zal noodzakelijk zijn om de klimaatdoelstellingen te halen. Er is een grote rol weggelegd voor de bewuste consument.’

Alternatieven voor natuur én landbouw

Word boos, alsjeblieft. Word boos omdat je elke maand een leger zou kunnen voeden aan wat er van perfect eetbaar voedsel uit de vuilbakken van supermarkten kan worden gevist. Trap de deur van de grote industrieën en multinationals keihard in omdat ze onze landbouwers de markt uit concurreren. Word woedend op de prijszetting van de vrije markt die zorgt dat de lokale korte-keten voedselinitiatieven de deuren moeten sluiten. Gooi je stenen door de ruiten van de overmatige vleesconsumptie en durf daarbij ook eens in je eigen bord te kijken. Wijs politiekers op hun plichten in het bijstaan van de boeren naar een natuur-inclusief landbouwmodel. Het is dringend nodig. Kijk naar de alternatieven, ze zijn er, we hebben er alleen zo weinig oog voor.

‘Landbouwers vormen een deel van de oplossing als het gaat over biodiversiteitsverlies en de klimaatcrisis.’

Julie wijst ons graag op wat volgens haar de oplossing is.

‘Er is wel een alternatief en hier moeten we massaal voor kiezen. Vandaag is het de kleinschalige en niet de industriële landbouw die de wereldbevolking voedt, in tegenstelling tot wat we in het Westen geloven. De oplossingen is inzetten op grondgebonden landbouw die geen gebruik maakt van kunstmeststoffen of veevoeders die van ver moeten komen. We gebruiken onze eigen grondstoffen in een kringloop.’

‘Daarnaast moeten we vragen durven stellen bij prijszetting door de vrije markt. Er is nood aan een korte keten waarbij de boer zelf een correcte prijs bepaalt naar zijn uitgaven, rekening houdend met het milieu en andere kosten. Momenteel worden die niet meegenomen in de prijs, wat absurd is. We betalen er niet voor maar dragen als samenleving de gevolgen van de vervuiling. Landbouwers vormen een deel van de oplossing als het gaat over biodiversiteitsverlies en de klimaatcrisis. Ecosysteemdiensten die we leveren zouden moeten vergoed worden. De term klimaatboeren bestaat al en hun boerderijen moeten we steunen door hun producten te kopen.’

Wist je dat het woord ‘boer’, afkomstig is van het woord ‘buur; degenen die op het platteland elkaars buren, (mede)bewoners waren’. Kijk over het hekje van je buren. Maak kennis met een bioboer bij jou in de buurt via de landbouwbrigades, koop lokaal via bijvoorbeeld Boeren en Buren, of kijk eens rond in je straat.

Je vindt ook Julie’s en Tine’s bij jou in de buurt. Informeer je, zo begrijp je waarom bepaalde maatregelen noodzakelijk zijn en leer acties als de veggie challenge en maai mij niet naar waarde schatten.

Want de wereld verandert en landbouw- en natuurgebieden staan onder druk. Ze lijken soms te vechten om hun plaats, komen zo dicht bij elkaar te staan dat ze als het ware… buren worden? Ik denk, ‘beter een goede buur dan een verre vriend’, en ik wil erin blijven geloven: ‘Samen naar beter’, samen naar een goeie-morgen.

Eva Hendrickx is Educatief medewerker Duurzaamheid bij Avansa Waas-en-Dender