Hoe de rijkste Iraniër alles verloor

Ondanks temperaturen ver onder nul en hevige sneeuw in Teheran, vinden er toch feestelijkheden plaats om de 35ste verjaardag van de Islamitische Revolutie te vieren.

Niet iedereen zal evenveel van de feestelijkheden genieten. Babak Zanjani, bijvoorbeeld: eens de rijkste man in Iran maar nu opgesloten in de beruchte Evin gevangenis in Noord-Teheran met al zijn bezit in beslag genomen. De plostelinge val van Babak Zanjani is nauw verbonden met de politieke corruptie crisis in Turkije. De pogingen van de huidige regering om het uithollen van de staat tegen te gaan is de belangrijkste achterliggende reden voor zijn val.

Van chauffeur naar miljardair

Naar eigen zeggen begon Zanjani zijn carrière als chauffeur voor het hoofd van de Iraanse Centrale Bank. Hij wist zijn werkgever zo ver te krijgen hem een post als handelaar bij de Centrale Bank te geven. Hij bleek erg handig met geld en langzaam, met behulp van politieke connecties, breidde Zanjani zijn handelsnetwerk uit.

Hij concentreerde zich voornamelijk op de goud- en leerhandel met Turkije en later ook met Dubai. De internationale sancties tegen de Iraanse oliesector waren, hoe ironisch het ook klinkt, een zegen voor Zanjani. Zijn unieke positie maakte hem gauw de machtigste tussenfiguur in het omzeilen van sancties.

De Revolutionaire Garde benaderde hem in 2010. De Revolutionaire Garde kon vanwege de sancties geen geld meer naar Iran repatriëren. Zanjani loste dat op en haalde in enkele dagen 40 miljoen dollar voor de militaire organisatie binnen. Vanaf dat moment benaderden meer en meer overheidsinstituties Zanjani. De meer dan 70 bedrijven die hij bezat in Iran, Tajikistan, Turkije en Dubai bleken extreem nuttig om petrodollars Iran in te krijgen en de effectiviteit van de Westerse sancties te breken. Deze bedrijvigheid maakte hem in enkele jaren de rijkste Iraniër met een vermogen van rond de 14 miljard dollar.

De corruptiezaak in Turkije zorgde voor Zanjani’s Val

Zanjani’s rijk stortte in enkele weken in. Met de enorme corruptiezaak die eind 2013 in Turkije werd blootgelegd ging het balletje aan het rollen. De regering van President Erdogan bleek een hand te hebben in illegale goudsmokkel naar Iran in ruil voor olie. Van de Iraanse kant werd deze goudsmokkel overzien door Reza Zarrab en Babak Zanjani.

Reza Zarrab zou de zaakjes in Turkije regelen en maakte daarbij gebruik van zijn nauwe connecties met de familie Erdogan. Met een gematigde regering aan de macht in Iran die beloofde corruptie te bestrijden, werden de schijnwerpers gauw op Zanjani gezet. De man werd beschuldigd zo’n 2 miljard dollar achter de hand te houden. Hij zou ook financiële transactiedocumenten met de Nationale Bank van Tajikistan vervalst hebben.

In zijn verdediging zei Zanjani: “Als ze [de Iraanse regering] me een rekeningnummer geven waar een miljard dollar op gestort kan worden, dan geef ik het geld morgen terug.[…] Hoe kan ik het geld overmaken wanneer het Ministerie van Olie en de Centrale Bank gesanctioneerd zijn?” Hoe zijn rechtzaak afloopt moet nog gezien worden.  

Het uithollen van de staat tegengaan

Waarom greep de Iraanse regering pas zo laat in? Naar alle waarschijnlijkheid was ze al lang op de hoogte van Zanjani’s financiele praktijken maar werden de de gebeurtenissen in Turkije gebruikt als alibi om het verhaal van Zanjani af te sluiten. Het vermogen van de rijkste Iraniër was het resultaat van het beleid van de vorige president Mahmoed Ahmadinejad.

De neergaande economie en fiscale tekorten onder zijn beleid dwongen Ahmadinejad ertoe macht te decentraliseren naar individuen en instituties om de economische levenslijn van de samenleving op gang te houden. Zo gaf Ahmedinejad de verantwoordelijkheid en inkomsten van een deel van de olie-industrie aan de politie. De politie, net zoals Zanjani, werd dus een staat in de staat, met de macht over de inkomsten van een belangrijk deel van de nationale economie. Dit leidde tot corruptie, zelfverrijking en inflatie. De regering Rohani probeert de grootste gaten nu te dichten en haar autoriteit over de economie te herstellen.

Over de toestand van Babak Zanjani moet men zich ondertussen niet teveel zorgen maken. Ook al zit hij vast in een beruchte gevangenis, volgens het hoofd van het gevangeniswezen is er voor het ‘speciale geval’ Zanjani toch een ruime suite vrijgehouden.