"Het kritisch punt", toespraak over de fiets in Antwerpen

Toespraak van Sacha Van Wiele ‘Het kritisch punt’ over de fiets in Antwerpen op het eerste Fietslabo van Antwerpen aan ‘t Woord.

Het kritisch punt

Het zal sommigen verrassen, maar ik ben geen fietsfanaticus of fietsfetisjist. Ik rij in het weekend geen tientallen kilometers op de fiets in een spandexpak. En ja, ik heb een wagen en die gebruik ik om mijn inkopen te doen.

Ik omschrijf mij eerder als een pragmatische fietser of nog beter een stedeling. ’s Morgens kijk ik gewoon welk vervoersmiddel mij het best op de bestemming brengt die dag. En in tachtig procent van gevallen gaat mijn keuze naar de fiets al dan niet aangevuld met het openbaar vervoer.

De switch van de wagen naar de fiets kwam in 2004 met de werken aan de Antwerpse Ring. Met de wagen naar de redactie op Linkeroever rijden was geen optie meer. Vanaf dat moment was de fiets mijn eerste en meest betrouwbare vervoersmiddel. Als fietser was ik nog een van de weinigen. Antwerpen was nog het Wilde Westen. Je moest uitkijken naar plots afdraaiende wagen en openvliegende portieken. Enige anarchistische reflex was nodig om heelhuids door het verkeer te geraken.

Daar kwam de afgelopen jaren verandering in. Er werd volop geïnvesteerd in extra fietspaden. En net zoals bij wagens, als je extra rijbanen aanlegt voor wagens, trek je extra auto’s aan. Bij fietsen is dat niet anders. Eigenlijk is het simpel. Als in een stad niet wordt gefietst, dan komt dit door het gebrek aan infrastructuur.

Er kwamen dus meer fietsers, heel veel fietsers. Het gevolg is dat de infrastructuur nu al de toeloop niet meer aan kan. Hier had de stedelijke overheid geen rekening mee gehouden. Bovendien werd er bij de aanleg te veel vertrokken van computermodellen. Op sommige stukken heb je meer bochten dan op de Mont-Ventoux. Fietspaden werden aangelegd met sierstenen, wat misschien wel mooi is, maar weinig bijdraagt aan het comfort van het fietsen.

Meer fietsers betekent ook meer conflicten tussen fietsers, voetgangers en openbaar vervoer. Neem bijvoorbeeld het eerste deel van De Keyserlei op het kruispunt met de Leien, waar fietsers geregeld voor hun leven moeten wegspringen van de bussen. Fietsers en chauffeurs houden zich aan de regels, maar de computer zag niet dat er een conflict kon ontstaan. Hoe zou Antwerpen eruit zien als de programmateur de doorstroombaarheid en de verkeersveiligheid van de fietser had ingegeven in plaats van de doorstroombaarheid van de wagen.

De debatten van de afgelopen weken tonen dat groeiend conflict ook aan. Zo is er het onwezenlijke debat waar fietsers en voetgangers tegen elkaar worden uitgespeeld. Juist de twee meest kwetsbare groepen in het verkeer. Terwijl juist zij gemeenschappelijke belangen hebben. In het debat worden karikaturen niet geschuwd. Door een doorgedreven fietsbeleid zouden mensen met een handicap niet meer met de wagen naar de stad kunnen. Het toont aan dat de discussie over de mobiliteit nog steeds in een puberfase zit. “Neen, neen, neen.” “Of ik wil niet kiezen, ik wil alles.” Wie een puber thuis heeft zitten, zal het herkennen.

We zijn nu met zoveel fietsers dat we een kritisch punt naderen. Als we niet snel overgaan naar de volgende fase in het fietsbeleid, dreigen fietsers weer af te haken omdat het opnieuw te onveilig wordt. In tegenstelling tot het verleden, hebben de fietsers één groot voordeel_ de macht van het getal. De fietsers profileert zich steeds meer als een consument van de stedelijke omgeving.

Er wordt wel eens snel het woord fietscultuur in mond genomen. Klinkt hip, maar het gaat slechts om een minderheid die de fiets als een cultuuritem zien. Voor de meesten is het gewoon de meest uitgelezen manier om zich van punt A naar punt B te verplaatsen. Het is te vergelijken met koffie. Iedereen heeft wel een koffiezetapparaat in huis staan, maar niet iedereen is bezig met op hoeveel graden de bonen zijn gebrand en of ze uit het achterste van een vleermuis komen.

De fietsers zijn een interessante groep geworden voor de politieke partijen, zeker in de stad. Het fietsen is zo ingeburgerd dat fietsers al lang niet meer linkse wereldverbeteraars zijn. Als dat het geval was, dan had de uitslag in 2012 met de gemeenteraadsverkiezingen er iets anders uitgezien.

Fietsers gaan niet alleen meer wegen op de politieke agenda, ook economisch worden ze een belangrijke speler. En ik heb het dan niet alleen over de fietsindustrie. Ik probeer het even zo neutraal mogelijk te verwoorden. Door een uitspraak van mobiliteitsschepen Koen Kennis verzamelden honderden fietsers zich op de Turnhoutsebaan. Ze lieten duidelijk verstaan dat ze zich niet meer uit het straatbeeld laten drukken. Een duidelijk gedrag van een consument. Wat misschien nog opmerkelijker was, was de reactie van de lokale winkeliers in de Turnhoutsebaan. Ze steunden het protest. Uit sympathie, maar zeker nog meer uit eigenbelang. Fietsers zijn spontane shoppers. Ze rijden voorbij de winkels, hebben een klein hongertje, stoppen en springen de lokale bakker of broodjeszaak binnen. Ik kan het niet bewijzen, maar volgens mij ligt de opmars van de fietsers onlosmakelijk aan de basis van de groei van het aantal koffiehuizen in de stad. Wie zich met de fiets verplaats in de stad heeft nu eenmaal meer tijd voor een koffietje, als of niet om mee te nemen.

Ook voor de werkgevers is het fietsen een goede zaak. Minder verlies door ziekteverzuim of werknemers die te laat komen omdat ze weer in de file stonden.

De volgende fase zal dus van de fietsers zelf moeten komen. Daarom ook deze bijeenkomst. Mensen met verschillende achtergrond en belangen. Doen we dit omdat wij allemaal fietsfundamentalisten zijn. Neen. Zij doen dit omdat ze nu eenmaal stedelingen zijn van de 21ste eeuw.

Sacha Van Wiele, journalist, Gazet van Antwerpen