(Non-conformistische) niches geven duurzame prikkels aan voedselproductie

In een kersvers rapport wordt op een uitdagende wijze het Vlaamse landbouw- en voedingssysteem geanalyseerd. Het rapport is van de hand van Erik Mathijs (KU Leuven), Frank Nevens (VITO) en Philippe Vandenbroeck (ShiftN) en de titel luidt_ “Transitie naar een duurzaam landbouw- en voedingssysteem in Vlaanderen_ een systeemanalyse”. Wie na het lezen van die titel begint te geeuwen, heeft ongelijk want onder de motorkap zit een intrigerende uiteenzetting over mogelijke oplossingen van een landbouw- en voedingssysteem dat onder druk komt van complexe externe uitdagingen. De conclusie luidt_ als we ons hier en in de wereld duurzaam willen verzekeren van gezond eten, moeten we de buitenbeentjes van ‘het systeem’ kansen geven.

Voedingsproductie onder druk

Kort geschetst is er een huidig dominant voedselproductie-apparaat dat elke consument toelaat om in de supermarkt met groot gemak en relatief goedkoop appelsap, een zakje chips of aardappelen te kopen. Maar dat systeem staat onder druk en het antwoord is het systeem veranderen en verduurzamen. Onder druk? In het hoofdstuk over ‘Het Landschap’ noemen de auteurs tien redenen_ De aangroei van de wereldbevolking, de globalisering, de vergrijzing, de toenemende verstedelijking, de klimaatverandering, de schaarste van de hulpbronnen, veranderende waardepatronen bij consumenten, het debat rond ‘groei’, honger en ongelijkheid in de wereld en de exponentieel doorzettende digitale revolutie. De korte opsomming hier doet geen recht aan het rapport dat boordevol intrigerende cijfers en gegevens staat.

Waterschaarste

Een voorbeeld_ In een land waar het zo overvloedig regent, schuren we aan tegen de waterschaarste_ “… Gemiddeld (is) in Vlaanderen en Brussel jaarlijks tussen 1.100 en 1.700 m3 water per persoon beschikbaar is. Internationaal wordt dit als ‘zeer weinig’ bestempeld, men spreekt over waterschaarste bij een beschikbaarheid lager dan 1.000 m3 water per persoon. Slechts enkele Westerse landen beschikken over nog minder water per inwoner (Italië en Tsjechië). Zelfs in landen als Spanje, Portugal en Griekenland is de waterbeschikbaarheid per inwoner groter dan in Vlaanderen en Brussel.” Geeft toch te denken.

Naar systeeminnovatie

Elk van de tien genoemde redenen heeft gemeen dat we er in Vlaanderen druk van ondervinden, maar tegelijk geen of weinig invloed op hebben. Om aan al die complexe uitdagingen lokaal het hoofd te bieden, moeten we durven het systeem in vraag stellen en wijzigen, suggereren de auteurs. Iets wat bovendien van-binnen-uit het huidige dominante systeem eerder onmogelijk wordt geacht.

“Transitienetwerk nodig”

De auteurs pleiten er daarom voor innovatieve niches de nodige kansen te geven om te groeien en er, in de mate dat ze duurzaamheid verhogen, belangrijke lessen uit te trekken. Ze maken een begin van analyse van het potentieel van biologische landbouw maar ook van stadslandbouw, andere eetgewoonten zoals ‘slow food’ en nieuwe productieparadigma’s zoals de biogebaseerde economie, de fabriek van de toekomst en peer-to-peerproductie. In sommige gevallen zijn die alternatieven een tikkeltje non-conformistisch en komen ze in het vaarwater van de klassieke voedselindustrie. Geef ze vanuit de overheid dan toch de nodige bewegingsvrijheid en analyseer de resultaten, bevelen de auteurs aan. Daarnaast pleiten ze er nog voor om een transitienetwerk van bedrijven en maatschappelijke spelers op te zetten, naar het voorbeeld van Plan C en DuWoBo, zodat samenwerkingen kunnen worden opgezet om vernieuwende projecten uit de grond te stampen.