Waarom duurzaam pensioensparen (nog) niet bestaat

‘Beleggen met miljarden uit onze pensioenfondsen kan duurzamer, eerlijker én transparanter’

CC0

 

Huisarts Anneleen De Bonte onderzocht waarom ons pensioengeld de planeet en mensen schade aanricht en waarom er vandaag nog geen pensioenproduct bestaat dat gegarandeerd duurzaam belegt. Het antwoord bleek een kip-of-het-eiverhaal: banken, fondsen en verzekeraars menen dat consumenten er niet naar vragen, maar omgekeerd zijn consumenten onvoldoende geïnformeerd over waarin wordt geïnvesteerd met hun pensioenfondsen. Ook binnen bedrijven zijn mensen bereid om een duurzamere koers te varen, stelt De Bonte in haar rapport dat vandaag bij Fairfin verscheen.

De pensioenpijlers

1. De eerste pijler, het wettelijk pensioen, Wordt gefinancierd door de sociale zekerheid. Werkende mensen dragen bij aan de pensioenen die vandaag worden uitgekeerd. Deze pijler staat los van financiële markten.

2. Het aanvullend pensioen, de tweede pensioenpijler, is een aanvulling op het wettelijk pensioen. Het heeft de vorm van een groepsverzekering voor werknemers, of een pensioenfonds. Deze pijler wordt deels betaald door werknemers (dertig procent) maar ook door werkgevers (zeventig procent). Zelfstandigen kunnen zelf sparen voor een Vrij Aanvullend Pensioen voor Zelfstandigen (VAPZ), dat voor zelfstandigen in de zorg die de conventie onderschrijven bovendien wordt ondersteund met een jaarlijkse premie vanwege het RIZIV (‘Sociaal Statuut RIZIV’ of ‘RIZIV-contract’). Deze vorm van pensioenopbouw is optioneel, al is het wettelijk pensioen voor zelfstandigen meestal onvoldoende om de levensstandaard te behouden.

3. De derde pijler omvat het vrijblijvend pensioensparen met fiscaal voordeel.

4. De vierde pijler omvat vermogensopbouw op eigen initiatief. Bijvoorbeeld via vastgoed, vrij sparen, beleggen of langetermijnsparen.

© Jan Mertens

Anneleen De Bonte tijdens een seminarie van de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling

Het onderzoek van De Bonte gaat over pensioenproducten in de zogenaamde tweede pensioenpijler (zie kader). ‘De klimaatrapporten en klimaatacties volgden elkaar afgelopen maanden op. De wetenschappelijke studies zijn eensgezind: we moeten alles op alles zetten om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5° in plaats van 2° tegen 2030. Daarvoor heb je investeringen nodig op langere termijn. Pensioengeld wordt voor dertig tot veertig jaar geparkeerd en is daar dus prima voor geschikt’, stelt ze. ‘Maar toen ik op zoek ging naar een duurzaam VAPZ/RIZIV-contract (het aanvullende pensioen voor zelfstandigen, red.), keerde ik van een kale reis terug.’

‘Ik zocht een pensioenproduct dat gegarandeerd projecten financiert met een maatschappelijke en/of ecologische meerwaarde. Dat het niet bestond, verraste me’, stelt ze. ‘Tijdens mijn zoektocht stootte ik wel op heel wat pensioenproducten die investeren in de productie van wapens of tabak, regenwoudkap, bedrijven die het drinkwater van lokale bevolkingen vervuilen of olieboringen uitvoeren in kwetsbaar zuidpoolgebied. Het basisprincipe van alle zorgverlening luidt: “primum non nocere (vooreerst niet schaden)”. Waarom schaadde mijn spaargeld dan mogelijk wel?’

‘Ik zocht een pensioenproduct dat projecten financiert met maatschappelijke meerwaarde, maar vond alleen producten die investeren in onder andere de productie van wapens of de regenwoudkap’

Om hier verder op in te gaan, ging De Bonte aan de slag bij FairFin, dat ervoor ijvert geld in te zetten als middel voor maatschappelijke verandering. Samen zetten ze een pilootproject op rond duurzame pensioen voor zorgverleners, gezien de achtergrond van De Bonte als huisarts. ‘Alleen al voor de zorgsector worden vlotjes miljarden euro’s geïnvesteerd in financiële producten.’

‘Enerzijds wilden we zelf een pensioenproduct samenstellen, anderzijds wilden we duurzaam beleggen stimuleren bij bestaande bedrijven. In de tweede pensioenpijler zat er in 2017 zo’n 100 miljard euro, voornamelijk bij pensioenopbouw door bedrijven.’

Een nieuw, duurzaam pensioenfonds

De poging om een eigen duurzaam fonds op te starten, strandde vrij snel. Geld dat al ergens in een RIZIV-contract zit, kan je niet gemakkelijk verplaatsen. Er staan fiscale sancties op van maar liefst 33 procent. ‘Enerzijds snap ik dat, want pensioenfondsen zijn erop gericht om zeer stabiel te zijn. Maar ik zie niet in waarom je niet één of twee keer in je loopbaan van formule kan veranderen. Persoonlijke noden en voorkeuren veranderen tenslotte toch ook?’, stelt De Bonte. Een lichtpuntje: voor VAPZ-contracten geldt de sanctie van 33 procent niet en kunnen de reserves wel verplaatst worden.

Daarnaast bleek dat het oprichten van een nieuw fonds grote overheadkosten met zich mee zou brengen. ‘Als die doorgerekend worden aan de startgroep, zou dat het duur maken het voor de early birds die hun nek willen uitsteken. Dat kan niet de bedoeling zijn’, aldus De Bonte. Dus er komt geen nieuw pensioenfonds. ‘Een nieuw fonds zou bewijzen dat het mogelijk was en zou de lat voor de hele sector hoger leggen. Maar anderzijds heeft het verplaatsen van reeds opgebouwde volumes naar meer duurzame investeringen, een veel grotere impact.’

FairFin ging vervolgens met de bestaande aanbieders in dialoog, en vroeg hen om de huidige portefeuille duurzamer te maken. Heel wat gesprekspartners waren enthousiast, maar De Bonte stootte op enkele hindernissen: niet iedereen blijkt overtuigd van de ‘dringendheid’ om actie te ondernemen, iedereen wijst naar elkaar, de huidige wetten en regels helpen niet en er zijn verschillende visies over de risico’s verbonden aan duurzaam investeren.

Weinig sense of urgency

‘Wat me het meest raakte, is dat het aan een sense of urgency ontbrak bij de personen die ik sprak in de financiële sector’, stelt De Bonte:

  • “We mogen toch niet te snel gaan met het afbouwen van investeringen in fossiele brandstoffen”
  • “Als we vandaag nog wagens verzekeren die op fossiele brandstoffen rijden, zou het hypocriet zijn om intussen de investeringen in olie te stoppen?”
  • “Duurzaam investeren is mooi, maar we mogen het pensioen van onze klanten daar toch niet aan opofferen?”

‘Het was verbazend hoe vaak die uitspraken opdoken’, schrijft De Bonte in het rapport. ‘Dat kan twee dingen betekenen: ofwel hebben zij diezelfde klimaatrapporten niet gezien of nemen ze ze niet ernstig, ofwel zien ze voor zichzelf geen enkele verantwoordelijkheid in de nodige acties binnen die krappe 11 jaar tot 2030.’

‘Het is indrukwekkend hoeveel er beweegt als cliënten zich roeren, maar moeten bedrijven wachten op consumenten eer ze zich ethischer gedragen?’

Voelt niemand zich dan verantwoordelijk? ‘Toch wel’, stelt De Bonte. ‘Het is indrukwekkend hoeveel er beweegt als cliënten zich roeren. Binnen instellingen zijn er heel wat mensen gevoelig voor het thema, die stappen willen zetten en hun omgeving overtuigen. Het hangt ervan af wie je voor je krijgt. Al is in Nederland naar mijn aanvoelen het verantwoordelijkheidsgevoel groter dan in België. “Wat heb ik aan een goed pensioen als ik straks een beademingsapparaat nodig heb?”, vroeg de directeur van het Nederlandse Pensioenfonds Zorg en Welzijn mij. Dat fonds beheert zo’n 200 miljard euro, dat is honderd keer groter dan het grootste Belgische zorgpensioenfonds.’

‘De impact van de financiële wereld is enorm. Ik vind het fantastisch dat mensen ervoor kiezen om met de fiets te gaan en een vervuilende auto aan de kant laten staan. Maar individuele acties stellen weinig voor als je ze afweegt tegen het beheer van miljoenen, miljarden euro’s. Het verantwoordelijkheidsgevoel van veel financiële medewerkers is helaas niet in verhouding’, stelt De Bonte. ‘Moeten bedrijven echt wachten op hun consumenten om zich ethischer te gaan gedragen?’

Bank of England, Nationale Bank van België

Hoe klimaatverandering kan leiden tot risico’s voor banken en verzekeraars.

Iedereen wijst, niemand handelt

‘“We leveren de service die door onze klanten wordt gevraagd”, is een argument dat vaak terugkeert bij banken en verzekeraars’, vertelt De Bonte. ‘Maar als ik met burgers praat blijken velen toch verrast wat die pensioenfondsen financieren. Daarna volgt meestal een zucht, omdat ze geen zin hebben om met financiële en administratieve rompslomp bezig te zijn.’

‘Burgers wijzen naar ngo’s, die naar de overheid wijzen, die op hun beurt naar de bedrijven wijzen, … Het is een symptoom van een super-probleem’, schrijft De Bonte in het rapport. ‘Niemand heeft het gevoel dat hij of zij echt mee verantwoordelijk is voor het probleem en dus ook niet voor de oplossing. Maar dat gevoel klopt niet: sommige mensen hebben door hun functie en hun netwerk wel degelijk meer invloed.’

‘Mocht alle schade aan milieu, volksgezondheid en ten gevolge van klimaatverandering doorgerekend worden in de olieprijs, was olie vandaag onbetaalbaar’

‘De grootste risico’s in de reële wereld, de risico’s die onze welvaart en zelfs de samenleving zoals we die vandaag kennen bedreigen, lijken niet of onvoldoende vertaald in die hypercomplexe risicomodellen’, stelt De Bonte. ‘Milieuvervuiling, door bijvoorbeeld een olielek op zee, is voor grote oliemaatschappijen en hun investeerders een “externality” – een vervelend bijverschijnsel waarvoor ze wat geld aan de kant moeten zetten om eventuele schadeclaims te betalen. Maar mocht alle schade aan het milieu, de schade aan de volksgezondheid en de schade ten gevolge van klimaatverandering doorgerekend worden in de olieprijs, dan was olie vandaag al onbetaalbaar en dan zouden de aandelen en obligaties van deze firma’s een véél lagere waarde hebben.’

ESG staat voor Environmental (milieu), Social (maatschappij) en Governance (bestuur). Het houdt in dat factoren als energieverbruik, klimaat, gezondheid, veiligheid en goed ondernemingsbestuur worden meegewogen bij de selectie en het beheer van deelnemingen in bedrijven.

De Bonte pleit er daarom voor om die risico’s te internaliseren in de risico-analyse. Wordt de impact van klimaatverandering vandaag dan zo weinig meegenomen in een risico-analyse? De Financial Services and Markets Authority (FSMA), die als instelling toezicht houdt op de Belgische financiële sector, zegt in een reactie dat pensioeninstellingen die in België actief zijn de ESG-criteria (zie kader) verplicht moeten meenemen in hun risicobeheer. Als pensioenfondsen of verzekeraars duurzaamheid claimen, vraagt de FSMA daarover voldoende transparantie. De aandacht voor ESG in financiële regelgeving is vrij nieuw en pril. Momenteel wordt een meer concrete invulling van ESG-criteria op Europees niveau uitgewerkt. Volgens de FSMA besteden pensioeninstellingen grote aandacht aan ESG. Ze hebben ook grote aandacht voor rendement. Volgens de FSMA moet er een evenwicht zijn tussen die twee elementen. Over de vraag of dat evenwicht vandaag voldoende bewaard wordt door de pensioeninstellingen, wilde de FSMA zich liever niet uitspreken.

In het rapport wijst De Bonte er ten slotte op dat ook de huidige wetgeving niet helpt, doordat onder andere de invulling van duurzaam investeren onduidelijk is. Of waarom de hoge mate van koppeling nodig is van pensioenvoorzieningen aan beursgenoteerde investeringen, die op lange termijn niet rendabel zullen blijken. Ook de “fiduciary duty” – de verplichting om te handelen in het belang van de klant – wordt volgens De Bonte vandaag te eng gehanteerd als ‘de verplichting om een zo goed mogelijk rendement te realiseren voor de klant’. Tot slot is het de vraag wie de pen hanteert als er financiële wetgeving geschreven wordt. ‘De financiële lobby is zeer sterk. De reële macht van de overheid overschatten we vandaag misschien.’

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Omslag

Conclusie? ‘Geen enkel bedrijf overleeft zonder klanten dus gebruik de impact die je hebt met je eigen geld’, pleit De Bonte. ‘Bewuste klanten kunnen mee druk opvoeren door te vertrekken bij bedrijven die hun verantwoordelijkheid onvoldoende nemen. Je kan je reserves bij een RIZIV-contract jammer genoeg niet verplaatsen, maar je kan wel vanaf het volgende jaar bij een nieuwe aanbieder beginnen sparen.’

‘Ook mensen binnen de organisatie aanspreken op hun verantwoordelijkheden, helpt. En sinds dit jaar bestaat er een nieuwe wet die banken verplicht een duurzaamheidsrapport aan hun klanten te bezorgen, waardoor vergelijken makkelijker wordt. Het geeft toch hoop dat die nodige omslag er komt.’

‘De financiële sector kan intimiderend zijn. Als je zo’n indrukwekkend bankkantoor binnenstapt met marmeren vloeren en drie veiligheidspoortjes, voel je je klein. Als er aan de onderhandelingstafel wordt gedialogeerd met technische, voor een leek onverstaanbare, begrippen, zakt de moed je in de schoenen. Maar ik ben er hoe langer hoe meer van overtuigd dat we doorheen dat rookgordijn moeten kijken. Uiteindelijk is de boodschap die wij brengen niet complex: we willen eerlijkere, transparantere financiële producten. De oplossingen die nodig zijn, zijn ook niet complex.’

Lees het volledige rapport via https://duurzaam-pensioen.be/

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2776   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Journaliste, tentoonstellingsmaker en leerkracht

    Isabelle Vanhoutte (º1987) is freelance journaliste en geeft sinds 2016 verslag over bottom-up-initiatieven rond duurzaamheid en circulaire economie.

Met de steun van

 2776  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.