Van India naar België: ‘Met iedere verpleegkundige die vertrekt, vergroot de werkdruk voor wie blijft’

 

Verpleegkundigen uit de Indiase deelstaat Kerala zijn van Singapore tot België gegeerd om hun gedegen opleiding. Sinds de coronapandemie rekruteert het buitenland nog intensiever. Waar de regio voor het beroep altijd een arbeidsoverschot had, komen ziekenhuizen momenteel handen tekort. 

‘Het enige wat me zorgen baart, is dat roken’, zegt Fegin (35). ‘Jongens en meisjes, iedereen rookt hier in de openbare ruimte. Wat als mijn kind later onder groepsdruk in de verleiding komt?’ Het is een logische bedenking voor een verpleger uit India, waar roken in het openbaar verboden is.

Zelf werkt hij al meer dan een jaar in het woonzorgcentrum De Zeventorentjes in Brugge en behaalde hij ondertussen zijn HBO5-diploma (hoger beroepsonderwijs, red.) om ook hier erkend te worden als verpleger. Zijn vrouw Neethu kwam met de tweede lichting over en doorloopt de opleiding nog. Tegen september zou hun 5-jarige dochter Abigail in ons land moeten arriveren, op tijd voor haar eerste schooldag.

Het project Aurora rekruteert en leidt verpleegkundigen uit Kerala op om het personeelstekort in Vlaamse woonzorgcentra weg te werken. Daarvoor schakelt het initiatief het Gentse Instituut voor Verpleegkunde Sint-Vincentius in. De laatste groep van 37 zorgverleners vloog in januari over en combineert een jaar werken en studeren.

Vorig jaar trokken voor het eerst 22 rekruten naar de grondleggers van Aurora: rusthuisnetwerken Mintus in Brugge, Curando in West-Vlaanderen en Exalta in Oost-Vlaanderen. Voor de tweede en de aankomende derde lichting is het project uitgebreid naar andere woonzorgcentra.

‘Ik wist niets af van België’

In Kerala kunnen verpleegkundigen zich kandidaat stellen voor een Belgische bestemming bij ODEPC, het rekruteringsbureau van de regionale overheid. De staat steunt dus de arbeidsmigratie van zijn inwoners naar het buitenland.

Aurora bekeek de optie om privérecruiters in te schakelen, maar zag daar snel van af. ‘De ene zegt het te regelen voor 20.000 roepie, de andere biedt 12.000 en nog een andere 15.000 (respectievelijk 220, 130 en 170 euro, red.)’, verklaart Wouter Sonneville, voorzitter van Aurora.

‘Dat komt in de buurt van koehandel en daar willen we ons ver van houden. Daarom kiezen wij ervoor om samen te werken met een overheidsinstelling die zeer transparant is.’

‘Vorig jaar meldde zich geen enkele afgestudeerde bachelor bij me aan omdat ze alle 90 meteen naar het buitenland vertrokken.’

Voor de eerste jaargang boden zo’n 3000 Indiërs zich aan bij ODEPC om in de Vlaamse zorg aan de slag te gaan. Daaruit selecteerde de dienst een groep verpleegkundigen die klein genoeg is om in een klaslokaal te passen. In Kerala schoolde een vooropleiding van zes maanden hen bij over geriatrie en psychiatrie, maar leerden ze vooral een basis Nederlands.

‘Ik wist voorheen niets af van België’, vertelt Lavanya (29), die begin dit jaar ook in woonzorgcentrum De Zeventorentjes aan de slag ging. ‘Online zocht ik informatie over het land en de taal die ze hier spreken.’

Zowel om te solliciteren als financieel, leek het traject haar laagdrempelig. ‘Het pakket was zeer aantrekkelijk’, vindt ook Fegin. ‘Ze legden uit dat ze ons gratis taallessen en HBO5-opleiding zouden geven en mee accommodatie zouden zoeken.’

België is een nieuwe en kleine speler in de arbeidsmigratie van verpleegkundigen uit Kerala. Voor Aurora in 2022 zijn eerste selectie naar ons land haalde, waren er al ongeveer 200 Indiase werkkrachten actief in Vlaamse verzorgingshuizen. Tussenpersoon Babu Abraham wierf de gezondheidswerkers, maar vroeg zowel aan hen als hun uiteindelijke werkgevers hoge bedragen.

De Vlaamse scholen die hij inzette, moesten in 2021 hun verkorte trajecten stilleggen nadat de onderwijsinspectie die had afgekeurd. Om hier als volwaardige verpleegkundigen mee te tellen, beheersten de Indiërs volgens de controleurs nog onvoldoende het Nederlands en was hun opleiding te sterk op ouderenzorg gericht.

‘Babu Abraham heeft ons destijds ook gecontacteerd, maar we hebben toen bewust besloten om niet samen te werken’, getuigt Wouter Sonneville, die naast voorzitter van Aurora ook directeur is van de groep Exalta, waar drie woonzorgcentra onder vallen.

Sonneville heeft alle vertrouwen in de richting die de Indiërs nu klaarstoomt. ‘Intussen heeft de onderwijsinspectie het IVV Sint-Vincentius al vier keer doorgelicht en viermaal kreeg ze een positief rapport’, duidt hij.

Migratiegolf

Sinds de coronapandemie over de wereld raasde, trekken België en andere relatief rijke landen nog harder aan de mouw van de in Kerala opgeleide verpleegkundigen. In ziekenhuizen en woonzorgcentra viel personeel uit door ziekte of hoge werkdruk, waardoor het tekort aan werknemers nog nijpender werd.

Het probleem is hier zo voelbaar dat sommige Belgische ziekenhuizen zelfs bedden of volledige afdelingen afbouwen, omdat ze die niet meer kunnen bemannen. Daarbij zagen overheden hoe covid het systeem overbelastte en verhoogden ze hun investeringen in de publieke zorg.

Zowel het Duitse als Britse bestuur namen het initiatief om in Kerala verpleegkundigen te rekruteren via Norka Roots. Dat is, net zoals ODEPC, een overheidsagentschap van de deelstaat. Het Federale Tewerkstellingsagentschap in Duitsland sloot daarvoor eind 2021 een contract met de autoriteiten in Kerala.

Onder het project Triple Win Programme maakte het Europese land ook al gelijkaardige afspraken met Bosnië-Herzegovina, Jordanië, de Filipijnen, Tunesië, Vietnam en Indonesië. Vorig jaar hadden zo volgens het Bundesagentur für Arbeit al meer dan 3500 buitenlandse zorgverleners hun weg gevonden naar de Duitse zorginstellingen.

Op de website van Norka Roots staan nog verlopen vacatures van de Britse National Health Service (NHS). Ze eisen van de sollicitant, net als Duitsland en het Belgische Aurora, 1 jaar ervaring, terwijl jobaanbiedingen uit het Midden-Oosten eerder 2 of 5 jaar vooropstellen.

Volgens de Nursing & Midwife Council kwamen er in de Britse gezondheidszorg tussen 2021 en 2022 bijna 10.000 Indiase verpleegkundigen en vroedvrouwen bij. Het totale aantal werkkrachten van Indiase origine liep er zo op tot meer dan 37.000 of 5% van het nationale personeelsbestand. De Filipijnen zijn er het sterkst vertegenwoordigd en laten samen met tweede hofleverancier India andere landen ver achter zich.

Ene tekort leidt tot het andere

Terwijl westerse en andere internationale ziekenhuizen of zorgcentra hun personeelstekort bedwingen met verpleegkundigen uit Kerala, creëren ze een personeelsprobleem bij de bron. Vorig najaar berichtten Indiase kranten dat over het hele land de groeiende buitenlandse vraag zijn sporen naliet.

De Indiase Kamers van Koophandel en Industrie of FICCI en de internationale dienstverlener voor bedrijven KPMG brachten toen samen een rapport uit over de staat van het Indiase gezondheidspersoneel. Dat onderzoek sprak van ‘een van de ergste tekorten aan verpleegkundig personeel in de afgelopen jaren.’

‘We hebben onvoldoende garanties dat we een versnelling hoger kunnen schakelen zonder daarbij het lokale systeem te belasten.’

Kerala ondervindt geen moeilijkheden in overheidsziekenhuizen, maar kijkt wel tegen onderbemande privéziekenhuizen aan. De Kerala Private Hospital Association (KPHA) beweerde enkele maanden geleden dat de meeste van hun hospitalen 15 à 20% verpleegkundigen tekortkwamen.

Het Aurora-project vond een partner in het Lourdes Hospital in Kochi, waar het de vooropleiding van zes maanden mocht organiseren. Priester Shaiju Augustine Thoppil is CEO van het ziekenhuis en staat ook aan het hoofd van 34 christelijke nursing colleges of scholen voor verpleegkunde.

Eén daarvan is Lourdes college die in Kochi aan het gelijknamige hospitaal vasthangt. ‘Elk jaar stroomden er daaruit normaal 140 afgestudeerden door naar mijn ziekenhuis’, legt de priester uit in Leuven tijdens een werkbezoek aan ons land.

90 onder hen hebben een bachelor in verpleegkunde, wat het meeste waard is op de arbeidsmarkt, en 50 haalden een diploma in algemene verpleeg- en vroedkunde. Samen met gediplomeerden die uit andere onderwijsinstellingen instroomden, stonden jaarlijks 200 nieuwe werknemers klaar voor Thoppil.

‘Dat aantal was ruim voldoende voor mij’, vult hij aan. ‘Ze bleven hier gewoonlijk tussen één en vijf jaar. Vorig jaar meldde zich geen enkele afgestudeerde bachelor bij me aan omdat ze alle 90 meteen naar het buitenland vertrokken.’ Hij compenseerde dat verlies gedeeltelijk met verpleegkundigen die waren teruggekeerd uit de Golfstaten, maar die missen de nodige collega’s.

De gezondheidszorg in Kerala is het meest ontwikkeld van alle deelstaten in India. Als enige regio heeft het een communistisch bestuur dat door de jaren heen een sterk en sociaal gezondheidsapparaat neerzette. Het kindersterftecijfer ligt er vijf keer lager dan het Indiase gemiddelde en de levensverwachting is er vijf jaar langer.

In de Golfstaten bracht de olieboom van de jaren ’70 de grootschalige migratie op gang van werkkrachten uit diverse sectoren in Kerala. De laatste decennia was het Midden-Oosten ook de favoriete bestemming voor verpleegkundigen die er tijdelijk meer willen verdienen.

‘We horen uit India dat over twee jaar het tekort wel opgevuld zal zijn, maar er is nu wel acuut een probleem.’

Door haar aanbod aan zorgverleners te verhogen, kwam de Zuid-Indiase kuststrook ook in het vizier van de gezondheidszorg in de rest van de wereld. Tussen 2006 en 2015 verdubbelde het aantal colleges voor de driejarige basisopleiding verpleegkunde van 91 naar 204.

‘We horen uit India dat over twee jaar het tekort wel opgevuld zal zijn, maar er is nu wel acuut een probleem’, weet ook Wouter Sonneville.

‘Gezien de zeer grote vraag naar verpleegkundigen in Vlaanderen was het onze bedoeling om op te schalen, maar we kiezen doelbewust om dat niet te doen. We hebben onvoldoende garanties dat we een versnelling hoger kunnen schakelen zonder daarbij het lokale systeem te belasten.’

Aurora voert ethiek hoog in het vaandel en steekt voor elke verpleegkundige die ze aanwerven ook geld in het plaatselijke gezondheidssysteem. ‘Met het budget kon ons partnerziekenhuis in Kochi zijn afdelingen geriatrie en psychiatrie renoveren.’

Fegin en Lavanya hebben het personeelstekort in de Indiase private zorgsector aan den lijve ondervonden. De rustige werkomgeving in de Vlaamse woonzorgcentra lucht op nadat de stress in hun Indiase ziekenhuis was beginnen door te wegen.

‘Elke maand gingen er drie à vier verpleegkundigen weg’, herinnert Fegin zich. Hij draaide meer dan zes jaar mee in een ziekenhuis in de deelstaat Karnataka, ten noorden van Kerala. ‘We moesten wachten tot een volgende lichting was afgestudeerd die ons kon bijstaan’, deelt hij mee.

‘Voor iedere verpleegkundige die vertrekt, vergroot de werkdruk op zij die wel blijven’, blikt Lavanya terug. ‘Dat was een van de redenen waarom we niet langer in India wilden werken.’

Loon naar werken

Toen de coronagolven nog felle pieken aftekenden, kreeg het medisch personeel het zwaar te verduren. De beelden van familieleden die wanhopig om zuurstof smeken voor een zieke oudere, behoren tot het collectieve geheugen.

Hoewel Kerala’s succesvolle aanpak van de eerste golf hoge ogen gooide, is het tot nu toe de deelstaat die het op één na meeste gevallen en doden heeft geteld per 100.000 inwoners.

India scoort met 61% net boven de drempelwaarde op de Universal Health Coverage Index. België haalt een dekkingsgraad van 85%.

‘Ik liep als verpleegster op de covidafdeling zelf een besmetting op’, vertelt Lavanya. ‘Daardoor lag ik tien dagen op intensieve zorgen.’

In kritieke toestand kreeg ze een hoge dosis steroïden toegediend. Dat redde haar leven, maar had als neveneffect dat ze tijdelijk diabetes ontwikkelde en half verlamd raakte. ‘Al mijn achterste spieren werkten niet meer: de achterkant van mijn hand, rug, benen’, legt ze uit.

‘Zelfs om op te staan uit bed, had ik hulp nodig. Pas na drie maanden begon ik opnieuw zelfstandig te wandelen.’ Al die tijd keerde het ziekenhuis haar geen loon uit. ‘Het was het slechtste jaar uit mijn leven’, besluit ze.

Betere arbeidsomstandigheden zijn een belangrijke pullfactor voor de migratie. Toch staan vakbonden in het socialistische Kerala net als in België sterk. ‘Doordat de vakbonden hier zo groot zijn, kan ik mijn stageprogramma’s niet opnieuw invoeren’, baalt priester Thoppil als werkgever.

De Keralaanse overheid besliste in 2011 om af te stappen van de verplichte stages waarmee scholen voor verpleegkundigen hun afgestudeerden een jaar langer bij zich hielden om bij te springen in partnerziekenhuizen. Shafi Parambil, parlementslid in de deelstaat voor India’s belangrijke oppositiepartij INC, beschreef die toen als uitbuiting.

De jonge verpleegkundigen klopten lange uren tegen magere vergoedingen. Priester Thoppil verschilt van mening en stelt dat ‘zowel de verpleegkundigen als de onderwijsinstellingen er baat bij hebben.’

De Indiase werkdagen duren op papier even lang, maar overuren zijn er de norm en zijn onbetaald. ‘Als ik hier drie opeenvolgende dagen verlof wil nemen, krijg ik dat maar moeilijk’, zegt Kivins (26). Hij is geen verpleger, maar heeft een job op de dienst Radiografie in een prestigieus ziekenhuis in Kochi. Dat houdt hij vooral vol omdat de ervaring zijn cv opsmukt, maar over twee à drie jaar plant hij in Australië of Portugal te wonen.

Athira (30) laat na meerdere jaren haar werk als buurtverpleegkundige bij een ngo in Kovalam achter zich om helemaal alleen in Singapore van start te gaan. ‘In India kan ik met mijn salaris in twee jaar één lakh of 100.000 roepie (1100 euro, red.) sparen, terwijl ik daar in Singapore maar twee maanden voor nodig heb’, stelt ze.

De moeder van twee dochters volgt het spoor van haar vroegere medestudenten, want enkel drie van de 34 zijn vijf jaar later nog in Kerala gevestigd.

Financieel maakt niet enkel de verplaatsing, maar zeker ook de bestemming uit. De Belgische lonen voor verpleegkundigen kunnen niet concurreren met de Britse en al zeker niet met de Canadese. Hoge belastingen zijn een nadeel tegenover de Golfstaten, die weinig of – zoals de Verenigde Arabische Emiraten – geen taksen kennen. Daartegenover zet België zijn voordelige sociale zekerheid.

Door de HBO5-opleiding werkt Lavanya nog niet voltijds en wacht ze ook nog op de erkenning tot verpleegkunde. Zij verdient momenteel 1850 euro per maand. ‘De helft stuur ik op naar huis’, duidt ze.

‘Mijn man heeft momenteel geen werk omdat hij studeert om hier boekhouder te kunnen worden. Daarnaast moet ik mijn huur in Trivandrum (de hoofdstad van Kerala, red.) betalen en ondersteun ik mijn ouders.’

Dankzij zijn diploma verpleegkunde ontvangt Fegin een volwaardig loon van 2300 euro. ‘Mijn familie rekent voor 30% op mij want ik heb nog twee jongere broers die ook in het buitenland hun brood verdienen’, zegt hij. ‘125 euro geef ik aan mijn ouders en 100 euro dient om mijn dochter haar schoolkosten te betalen, of voor mocht ze zelf iets willen kopen.’

Druk op gezondheidszorg

De economie in India, en vooral in Kerala, profiteert van de geldtransfers van de Indiase gemeenschap en verpleegkundigen in het buitenland. Toch zouden ze de werkkrachten die ze laten vertrekken juist zelf nuttig kunnen gebruiken.

Tussen 2010 en 2020 stond India op de zwarte lijst van landen waarvan de WHO afraadde om er zorgpersoneel te rekruteren. De organisatie stelde vast dat het tekort aan medische werkkrachten er groot genoeg was om een waarschuwing uit te sturen.

De laatste jaren was de internationale gemeenschap wel weer vrij om akkoorden te sluiten en sterkte de uitstroom opnieuw aan. Toch is er te weinig medische hulp voor het aantal inwoners dat de staat bevolkt en scoort het met 61% ook net boven de veilige drempelwaarde van 55% op de Universal Health Coverage Index van de WHO. België komt in die rangschikking aan een dekkingsgraad van 85%.

‘Idealiter beschikken we zelf over genoeg opgeleide en gemotiveerde werkkrachten.’

Kerala staat al verder in de demografische evolutie dan India, dat dit jaar China voorbijstak als land met de grootste bevolking op aarde. De deelstaat, door Keralites zelf God’s Own Country genoemd, vreest tegelijkertijd vergrijzing. Door de relatieve welvaart in de zuidelijke streek en jongvolwassenen die naar het buitenland verhuizen, groeit het aandeel oudere bevolking.

De overheid van Kerala verwacht dat er tegen 2030 voor elke 100 inwoners op arbeidsleeftijd, 30 burgers ouder dan 60 jaar zullen zijn. Beide uitdagingen vergen oplossingen voor het huidige personeelstekort in de gezondheidszorg.

Aan beide uiteinden van de migratiestroom zijn verpleegkundigen tegenwoordig broodnodig. Dat blijkt ook na covid nog het geval. ‘Enkele weken geleden sprak ik met een kritische zuster’, vat Wouter Sonneville aan. ‘Ze zei me: ‘‘Jullie proberen het op een ethische manier aan te pakken en raken daarin de juiste elementen. It’s a lesser evil, but it’s still evil’’.’

De voorzitter van Aurora is zich ervan bewust dat buitenlandse rekrutering risico’s inhoudt. ‘Idealiter beschikken we zelf over genoeg opgeleide en gemotiveerde werkkrachten en hoeven mensen die stap niet te zetten.’