Waarom westerlingen andermans oorlog willen voeren

Waarom ga je meevechten in een oorlog waar je eigen land weinig of niets mee te maken heeft? MO* zocht en vond recent twee westerlingen die in 2015 en 2016 vrijwillig vochten aan de zijde van de Koerdische strijdkrachten in het noordoosten van Syrië. ‘Ik wilde mijn steentje bijdragen om te helpen. IS moest uitgeroeid worden.’ De Koerdische YPG speelt de aanwezigheid van internationale vrijwilligers zelfs uit in een webserie op YouTube.

Op het YouTubekanaal van de Volksbeschermingseenheden (YPG), een Syrische-Koerdische militie in het noordoosten van Syrië, kan je sinds eind november hun miniserie Meet The Internationals bekijken. Daarin maak je kennis met westerse strijders die zich aansloten bij de Koerdische strijdkrachten. Ze reisden daarvoor vanuit de hele wereld af naar de Arabisch-Koerdische regio in Syrië. Uit verschillende bronnen vernam MO* dat er ook Belgen vertrokken.

Deze strijders vechten in Syrië vrijwillig tegen terreurgroep Islamitische Staat (IS). Maar ze hebben ook een groter doel voor ogen, en zien hun inzet als een bijdrage aan de strijd voor radicale gelijkheid. Ze willen deel uitmaken van de zogenaamde ‘sociale revolutie’ die de YPG beoogt. De YPG wil, naar eigen zeggen, breken met het dominante neoliberale en kapitalistische systeem dat de mondiale politiek beheerst.

Een Koerdische achtergrond hebben de meeste westerse YPG-strijders niet. En toch zijn ze erg gemotiveerd. Waarom? MO* ging zelf op zoek en vond twee voormalige westerse strijders, een uit de Verenigde Staten en een uit Australië, die bereid waren hun verhaal te delen.

‘Mensen hebben hulp nodig’

De Amerikaan River Rainbow (foto hieronder) weet nog goed wat de druppel was die de emmer deed overlopen. Het was in september 2015. ‘Ik keek met mijn pasgeboren dochter in de armen naar de televisie en zag een dode baby liggen. Ik voelde me zo schuldig en vroeg me af hoe het kwam dat mijn baby het zoveel beter had dan een ander.’

‘Wat we in Irak en Afghanistan deden met het Amerikaanse leger, was niet goed. We hebben toen veel mensen gedood en ik schaam me er enorm voor.’

Mogelijk herinnert u zich dat beeld ook nog: de foto van de overleden Syrische peuter Alan Kurdi, aangespoeld op een strand nabij de Turkse stad Bodrum. Net als duizenden anderen was het jongetje met zijn familie weggevlucht uit Kobani. Die Noord-Syrische stad was op amper vier maanden tijd zo goed als volledig verwoest, na hevige gevechten tussen IS en de YPG eind 2014, begin 2015.

Het was een periode waarin IS het kalifaat over Syrië en Irak had uitgeroepen en grote delen van Noord-Syrië controleerde. Wat daar gebeurde, ging Rainbows begrip te boven, vertelt hij. ‘In een oorlog zijn het altijd de onschuldige burgers die het meeste pijn lijden.’

Ooit stond Rainbow zelf aan de naar eigen zeggen ‘foute’ kant en trok hij als soldaat voor de Verenigde Staten meermaals naar Irak en Afghanistan. ‘Wat we daar deden, was niet goed. We hebben toen veel mensen gedood en ik schaam me er enorm voor.’

Rainbow wilde op een andere manier een bijdrage doen: ‘Ik heb veel gedaan in mijn leven waar ik niet trots op was. Ik had het gevoel dat ik niet had gegeven wat ik moest geven.’ Hij wilde niet lijdzaam toekijken op het lijden van anderen, zegt hij. ‘Ik wilde mijn steentje bijdragen om te helpen. IS moest uitgeroeid worden.’

Het is nochtans niet vanzelfsprekend dat YPG-strijders zo openlijk hun verhaal willen delen. Met de Australiër Ashley Dyball verloopt het gesprek ook wat moeizamer. Maar hij is bereid om in een kort telefonisch gesprek te antwoorden op de vraag waarom hij ging vechten bij de Koerdische strijdkrachten.

‘Ik vond het niet leuk wat daar gebeurde. Onschuldige mensen gingen dood’, verklaart hij. Zelf vond hij het evident om gehoor te geven aan zijn verontwaardiging en vervolgens af te reizen naar het noordoosten van Syrië, in 2015. ‘Als je op straat iemand een handtas van een oude dame ziet stelen, zou je daar dan iets aan doen?’, vraagt hij. ‘Hoe is dit anders? Mensen hebben hulp nodig in deze wereld.’

Meer dan een militie

De strijd van de Koerden tegen IS was een belangrijke reden voor veel van de YPG-westerlingen om zich aan te sluiten bij de YPG. Dat schrijft Fazil, een woordvoerder van de YPG International die ook uit het Westen komt. ‘Door de strijd tegen IS en ook door media-aandacht die daarmee gepaard ging, zagen we een enorm aantal westerlingen aankomen van 2015 tot 2018.’

Ludo De Brabander, die als vredesactivist al meermaals naar de regio trok, bevestigt dat: ‘De strijd om de Koerdische stad Kobani in 2015 was heroïsch’, stelt hij. ‘De YPG, toen nog een kleine militie, slaagde erin de overmacht te verslaan. Al was dat weliswaar met Amerikaanse hulp.’ Volgens De Brabander gaf die overwinning een nieuwe status en grote visibiliteit aan deze Koerdische strijdkrachten. ‘Ze kwamen ineens prominent in beeld. Iedereen vroeg zich af wie ze waren.’

De YPG heeft een duidelijk programma voor de heropbouw van Syrië, voor na de strijd. Dat staat beschreven op de officiële YPG-website voor de internationale strijders — waar de ronkende titel ‘Fight for justice, freedom, equality’ al de toon zet : ‘De YPG is meer dan alleen een militie. Het is een revolutionaire organisatie die de transformatie naar de ethisch-politieke samenleving beschermt tegen haar externe en interne vijanden, in overeenstemming met de beginselen van het democratisch confederalisme.’

Met andere woorden: de YPG wil een nieuw soort politiek bestuur, waarbij de bevolking zelf meer greep heeft op de besluitvorming en waarbij radicale gelijkheid centraal staat. Hun strijd is niet alleen een militaire, maar ook een ideologische strijd. De Brabander: ‘Ook dat is iets wat meespeelt in de motivatie van westerlingen die daarheen trekken.’

Rekrutering via pr-strategie

Contact zoeken met de YPG en je aanmelden als strijder blijkt niet al te moeilijk. Op haar officiële Twitter- en Instagramaccount vermeldt de internationale brigade een mailadres, en op sociale media zijn er tal van groepen waarin YPG-sympathisanten elkaar advies geven.

‘De YPG heeft een goede pr-strategie. Ze doen enorm hun best om hun doelen en imago te promoten op een sympathieke manier.’

Zo zijn er onder meer de Facebook-pagina’s The Lions of Rojava (waarvan het account van de beheerder intussen gedeactiveerd werd) en International volunteers in YPG (nog steeds actief). Met filmpjes en foto’s worden op deze pagina’s gesneuvelde YPG-strijders herdacht en er staan tientallen steunbetuigingen. De pagina post ook foto’s van buitenlandse vrijwilligers in camouflagekledij, met een wapen of zelfs hun hondje. Sympathisanten sturen er ook verzoeken om mee te mogen strijden.

‘Je kan via het internet snel iemand vinden om over je “kandidatuur” te praten’, bevestigt voormalig strijder Dyball, de Australiër. ‘Ik had iemand die me hielp, adviseerde en in de juiste richting stuurde.’ Meer wil hij er niet over kwijt, om de persoon in kwestie te beschermen.

Maar echt actief rekruteert de militaire groep niet, zegt directeur van het International Centre for Counter-Terrorism Thomas Renard. ‘De YPG heeft wél een goede pr-strategie. Ze doen enorm hun best om hun doelen en imago te promoten op een manier die uiterst sympathiek overkomt voor het Westen.’

Volgens de Iraaks-Koerdisch politiek expert Abdulla Hawez is dat ook niet onbelangrijk voor de politieke doeleinden van de YPG in Syrië. ‘Het staat in schril contrast met de Syrische oppositie, die bekendstaat als hardcore islamistisch.’

Wie al kennissen heeft in Noordoost-Syrië, kan die vragen om een faciliterende rol spelen. Renard: ‘Het is gemakkelijker om iemand te volgen die de situatie en de te volgen route al kent, dan om in je eentje naar een land te gaan waar je niets of niemand kent.’

Op die manier belandde ook River Rainbow in Noordoost-Syrië. ‘Ik had een Britse vriend die daar al was geweest. Hij vertelde me hoe het er was en hielp me om daar te raken.’

Wie mag zich aansluiten?

In theorie kan iedereen vertrekken naar Noordoost-Syrië, schrijft YPG-woordvoerder Fazil. In de praktijk wordt er wel een selectie gemaakt. ‘Ze screenen je helemaal’, vertelt Rainbow. ‘Er vindt een interview plaats, je moet een getailleerde motivatiebrief schrijven en ze kijken na of je een crimineel verleden hebt.’

Fazil: ‘We kijken natuurlijk na of ze onze waarden delen, omdat ze belangrijke pijlers zijn in het systeem dat we de voorbije tien jaar opbouwden.’ De woordvoerder verwijst daarmee naar de autonome federatie die Koerdische partijen oprichtten in Noordoost-Syrië na het begin van de Syrische burgeroorlog in juli 2012.

‘En om mee te vechten zijn er natuurlijk ook de vereisten van een goede fysiek en een goede gezondheid. Het is bijvoorbeeld niet mogelijk om elke ziekte te behandelen tijdens een oorlog en door het strenge embargo dat aan Noordoost-Syrië is opgelegd.’

De rekruteringscriteria van de Koerdische militie waren niet altijd zo streng, vertelt Rainbow. ‘In 2016, het jaar waarin ik naar Syrië trok, konden westerlingen gewoon een mail sturen naar de YPG waarin je vertelde waarom je wilde komen, wat je dacht van hun strijd en wat jouw ervaring was.’ De groep paste dit systeem volgens Rainbow aan omdat er te veel criminelen op af kwamen, die voor problemen zorgden.

Volgens Rainbow heeft de YPG ook niet de capaciteit om alle internationale vrijwilligers op te nemen. ‘Het kost veel energie om ginds een westerling te laten integreren. De gemeenschap staat er echt centraal. Het is zo’n andere manier van denken.’

Zware beproeving

Als westerlingen mogen vertrekken om zich aan te sluiten bij de YPG, gaat hun route naar Syrië meestal langs Erbil en Suleimaniya, twee Koerdische steden in het noorden van buurland Irak. Daar ontmoeten de vrijwillige strijders vaak een tussenpersoon en belanden ze in een onderduikwoning, waar ze met tientallen andere westerlingen wachten om te mogen vertrekken naar het westen, naar Syrië.

Rainbow: ‘Als je mag komen, zeggen ze letterlijk dat je een vliegticket moet kopen naar Suleimaniya. Ze geven je dan ook het telefoonnummer van een persoon die je moet bellen en die je daar dan zal ontmoeten.’

Omdat Rainbow hulp kreeg van een vriend, ging het er voor hem iets anders aan toe. ‘Ik was in Erbil toen mijn vriend mij een telefoonnummer stuurde. De volgende dag nam ik een taxi naar Suleimaniya, waar ik hem ontmoette. Hij bracht mij naar een onderduikwoning.’

Volgens Rainbow vindt op dat moment een tweede selectie plaats. ‘Er waren er die vonden dat ze te lang moesten wachten en weer naar huis vertrokken.’

De internationale vrijwilligers moeten in de onderduikwoning niet alleen soms uren wachten. Volgens Rainbow werden strijders soms wekenlang naar een afgelegen plaats gestuurd om te kijken hoe ze zich zouden gedragen in een situatie zonder enige hoop om elders heen te gaan. Een strategie die volgens Rainbow effectief was, want volgens hem bleven op deze manier enkel de loyale doorzetters over.

Ook Australiër Dyball werd op de proef gesteld voor hij effectief aankwam bij de YPG in Noordoost-Syrië: ‘Vanuit Irak wandelde ik met anderen Syrië binnen. Het was een heel lange tocht.’

Om de Iraaks-Syrische grens over te steken, deden Rainbow en zijn compagnons zich voor als Iraakse soldaten. Ze hoopten zo onopgemerkt te blijven voor de Iraakse soldaten die de grens bewaken.

Training

Wanneer de internationale vrijwillige strijders aankomen bij de YPG in Noordoost-Syrië, krijgen ze eerst een soort “ideologische training”, vertelt Rainbow. ‘Meestal duurt die een maand. Onder andere de ideologische basisprincipes en de Koerdische taal komen aan bod.’ Daarnaast doen de nieuwe westerlingen meteen ook wat militaire ervaring op. ‘Het gaat dan echt om de basis. Je leert er gewoon een paar keer schieten.’

Westerse vrijwilligers krijgen na aankomst een maand “ideologische training”. ‘Van zodra je vervolgens lid bent, geef je jezelf en al je oude gewoontes op.’

Volgens Rainbow moet de opleiding vooral de YPG-commandanten helpen om te evalueren wat voor vlees ze in de kuip hebben. ‘Het is voor hen een goede gelegenheid om te observeren en te kijken waar ze je naartoe kunnen sturen.’

Tijdens deze trainingen interviewen de YPG-commandanten de nieuwelingen ook. ‘Het is erop of eronder’, herinnert Rainbow zich. ‘Als je een slecht interview geeft, sturen ze je meteen terug.’ Wie na het interview goedgekeurd wordt, krijgt een codenaam. ‘Want van zodra je lid bent, geef je jezelf en al je oude gewoontes op’, zegt Rainbow. ‘Je wordt dan samen met alle anderen een strijder of een heval, het Koerdische woord voor kameraad of vriend.’

Als je jezelf niet open opstelt, geven ze je een algemene naam, vertelt Rainbow. ‘Maar als je veel persoonlijke informatie met hen deelt, krijg je een heel waardevolle naam’, weet hij uit eigen ervaring. De Amerikaan kreeg de Koerdische naam Tekoser Azad, wat ‘dappere strijder’ betekent. Australiër Dyball werd in Syrië Amed Amed, de Koerdische naam voor de Turks-Koerdische stad Diyarbakır. Koerden beschouwen die stad ook wel als de hoofdstad van Koerdistan, de onafhankelijke staat die ze nastreven.

Aan de frontlinie

Eens de training afgerond is, maken de westerlingen officieel deel uit van de YPG International, het internationale YPG-bataljon dat uitsluitend uit westerlingen bestaat. Volgens Rainbow komen die vooral uit de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk.

Ze vechten er in aparte westerse eenheden of zij aan zij met lokale YPG-strijders. Maar ze zouden zich ook kunnen aansluiten bij maatschappelijke projecten. ‘De taak die ze krijgen is wat afhankelijk van de behoeften, capaciteiten en interesses’, stelt YPG-woordvoerder Fazil. ‘Maar de meesten willen over het algemeen naar de frontlinie.’

Rainbow verzorgde bij de YPG International vooral slachtoffers aan de frontlinie, vertelt hij. Daarnaast gaf hij ook medische trainingen en stelde hij samen met enkele medestrijders een boek op met medische tips en tricks. ‘Het is een medisch boek bedoeld voor gebruik aan de frontlinie. Het bevat bijvoorbeeld basishandelingen en manieren hoe je gewonden moet vervoeren.’

Af en toe nam Rainbow ook zelf de wapens op, zo vertelt hij. ‘Mijn eerste taak was zorgen voor de veiligheid van mijn mede-hevals. Ik stond op de uitkijk wanneer ze iemand aan het verzorgen waren.’ De ex-militair opereerde naar eigen zeggen het best aan de frontlinie. ‘Ik was een gevechtshospik. Ik functioneerde het best waar kogels rondvlogen en mensen stierven.’

Ook Dyball stond erop om aan de frontlinie te blijven. Hij maakte er mijnen onschadelijk en nam deel aan gevechten. ‘Een deel van mijn eenheid ging op een bepaald moment terug naar het dorp, maar ik wilde aan het front blijven. Want oorlog kan soms saai zijn en ik verloor ook al enkele vrienden. Ik wou blijven helpen waar ik kon.’

Volgens Rainbow zijn er verschillende redenen waarom de internationale vrijwilligers vastberaden zijn om te strijden voor de YPG. ‘Er zijn evenveel verschillende motivaties als er strijders zijn. Sommige gingen ernaartoe omdat ze gewoon mensen wilden doden, anderen omwille van de ideologie.’

De grote variatie aan profielen valt experts die onderzoek doen naar buitenlandse strijders al langer op. Directeur van het International Centre for Counter-Terrorism Thomas Renard: ‘Het gaat verder dan deze specifieke casus. Studies wijzen erop dat er sinds de zestiende eeuw al systematisch een breed spectrum is van motieven en oorzaken voor mobilisatie wanneer mensen vertrekken om andermans oorlog te voeren.’

‘Dus ja, je kan er mensen vinden die al lang sympathiseerden met de Koerdische strijd, maar je kan er ook mensen vinden die een schuldgevoel hebben of nog maar recent willen meestrijden omwille van de recente gruweldaden. Je hebt er zelf die gedreven zijn door een soort fantasie van wat ze daar kunnen tegenkomen of ze willen er gewoon deel van uitmaken. Het gaat ver’, aldus Renard.

Psychosociale gevolgen

De YPG-strijders die het overleven, wacht vaak een posttraumatische stressstoornis (PTSS) na alle geweld waar ze getuige of deel van waren. ‘Er was een periode dat het aantal slachtoffers duizelingwekkend was’, herinnert Rainbow zich. ‘Ik verloor ook veel medestrijders.’

De Amerikaan nam in 2016 deel aan het offensief tegen IS in de buurt van de stad Manbij, Aleppo. Die slag duurde zo’n twee maanden. Volgens een rapport van mensenrechtenorganisatie Syrian Observatory for Human Rights verloren daarbij honderden burgers en militieleden het leven. Het was volgens Rainbow de bloedigste van alle oorlogsslagen die hij meemaakte.

Een van de dodelijke slachtoffers maakte deel uit van Rainbows groep en viel op een moment dat Rainbow verantwoordelijk was voor de groep. Het was een tragische gebeurtenis, die hem met een enorm schuldgevoel achterliet. ‘Ik besliste wat ze moesten doen, en uiteindelijk verloor hij zijn leven. Ik nam het echt persoonlijk op.’

Na dat voorval werd Rainbow een tijd op non-actief gezet. ‘Ik raakte opgebrand en kreeg enorm last van een posttraumatische stressstoornis. Ik had vreselijke nachtmerries.’

De Amerikaan besloot vervolgens om naar huis te vertrekken, na zes maanden bij de YPG. Hij leidt nu naar eigen zeggen een teruggetrokken leven. ‘Ik brandde mezelf op. Als ik mij nu niet aan mijn grenzen hou, doe ik mezelf iets aan.’

Ook Dyball werd de situatie te veel. ‘Ik had het moeilijk. De meeste van mijn vrienden gingen dood. Maar uiteindelijk leer je er mee leven.’ De Australiër bleef uiteindelijk acht maanden in Syrië.

Risico’s bij terugkeer?

Renard vertelt dat posttraumatische stresservaringen wel eens een veiligheidsrisico kunnen vormen voor de samenleving wanneer deze strijders terugkomen. ‘Sommigen hebben trauma’s opgelopen en kunnen als gevolg daarvan zichzelf of andere mensen uit de samenleving in gevaar brengen.’

Anderen kunnen volgens Renard radicaliseren en in de gewelddadige sfeer van extremisme belanden. ‘De ideologie van de YPG sluit nauw aan bij extreem linkse ideologieën in Europa. Een grote meerderheid van deze Europese groepen zijn natuurlijk niet gewelddadig, maar de terugkerende YPG-strijders hebben nu wel ervaring met geweld en wapens’, aldus Renard.

Van verschillende bronnen vernam MO* dat er ook Belgen vertrokken naar Noordoost-Syrië en teruggekeerd zijn naar België. Maar de Belgische staat ziet hen volgens Renard niet als een directe bedreiging voor de veiligheid.

‘Mijn leven willen geven voor anderen is het beste wat ik ooit in mijn leven deed.’

‘Diegenen die zich aansloten bij IS of al-Qaeda sloten zich aan bij een groep die de oorlog verklaarde tegen het Westen. Dit is niet het geval bij de YPG. Meer nog, de Koerdische strijdkrachten zijn de bondgenoten van Europa en de Verenigde Staten in de strijd tegen IS.’

Daarnaast beschouwt België de YPG ook niet als een terroristische organisatie. Nochtans heeft de YPG wel nauwe banden met de Turks-Koerdische Arbeiderspartij of de PKK, die België wél als terroristisch beschouwt. ‘Iedereen erkent dat het een dunne lijn is. Maar op dit moment zijn er geen politieke of juridische stappen gezet om dit standpunt te veranderen’ vertelt Renard verder.

Hoe kijken de “kameraden” erop terug?

Ondanks de mentale gevolgen die Rainbow met zich meedraagt, twijfelt hij er geen seconde aan dat hij het opnieuw zou doen. ‘Mijn leven willen geven voor anderen is het beste wat ik ooit in mijn leven deed.’

‘Hoe erg mijn posttraumatische stressstoornis ook is, ik zou ze voor niets willen ruilen. Want wat dit me gaf was liefde, hoop en een gevoel van participatie. Oorlog is zo vreselijk en je wil niet doodgaan. Maar daar is er iemand die je hand vasthoudt en die je vertelt dat het goed komt. Daar sterf je niet alleen.’

Zowel voor Dyball als voor Rainbow waren de hevals een tweede familie. Dyball: ‘dag in dag uit slaap je, eet je en rouw je met elkaar. Uiteindelijk gaat het niet om de oorlogsverhalen, maar om de vrienden die je er maakt.’

‘Als je aan de frontlinie bent realiseer je je wie echt is en wie niet. Je maakt situaties mee waarin anderen je beschieten en mensen sterven. Dat zorgt voor een hechte band omdat je voor elkaar begint te zorgen. Je bent er altijd voor elkaar.’

Hevals zijn er levende martelaren. Niet voor een goede plaats in de hemel, maar wel voor de gemeenschap. Rainbow: ‘ze vertrouwen erop dat de gemeenschap niet zal vergeten wat je voor hen hebt opgegeven.’

Op de vraag of Rainbow nu nog zou terugkeren geeft hij een duidelijk antwoord: ‘nee, ik kan niet meer.’ Voor Dyball is het een vraagteken. ‘De meeste van mijn vrienden zijn dood of vertrokken ook. Zonder hen is het niet hetzelfde. Ik zou opnieuw door het hele proces van nieuwe vrienden maken enzo moeten gaan.’

Alle voormalige hevals houden wél contact met elkaar. Dat gebeurt vooral via sociale media. Rainbow: ‘we blijven elkaar in de gaten houden en zorgen voor elkaar. Onlangs pleegde iemand zelfmoord. We zorgden ervoor dat we geld konden inzamelen voor zijn familie en zijn begrafenis.’

Vandaag gaat Rainbow elke dag surfen. Op zijn surfplank graveerde hij de namen van zijn gesneuvelde mede-hevals als eerbetoon. Binnenkort brengt Rainbow ook een boek uit, Where is Ser (The Brave Lion), waarin zijn ervaring bij de YPG neergepend is.

Dyball leidt intussen een druk leven en focust zich vooral op zijn bokscarrière, studies en werk.

Volgens Fazil zijn er de laatste jaren minder westerlingen die komen naar Noordoost-Syrië. Vooral sinds de val van Raqqa in 2017. Sindsdien verloor IS aan grond in de noordoostelijke regio.

Maar het is nooit gestopt, schrijft Fazil verder. ‘Tot op de dag van vandaag ontvangen we nog steeds een groot aantal vrienden, zoals je ook kan zien in onze recente YouTube-serie.’