Laatste ambtsjaar Kofi Annan mogelijk ook zwanenzang VN

2005 was het jaar van de besluiteloosheid en de inertie voor de VN. Na eindeloze debatten en discussies hebben de 191 VN-lidstaten geen enkel belangrijk dossier afgerond. De hervorming van de Veiligheidsraad zit in een impasse, de oprichting van een nieuw internationaal mensenrechtenorgaan is nog hangende en van de revitalisering van het VN-secretariaat is weinig terecht gekomen.

Als er één ding is dat ik wil achterlaten voor mijn opvolger, dan is dat een VN die uitgerust is voor de vele ambitieuze taken die men vandaag van ons vraagt, zei VN-baas Kofi Annan tijdens zijn eindejaarsconferentie. De tijd dringt. Annan heeft nog minder dan 12 maanden om de volkenorganisatie te herstructureren en om te vormen tot een politieke instelling die onafhankelijk van de VS opereert.

Phyllis Bennis van het Institute for Policy Studies stelt het scherp: De vraag is: kunnen de VN opnieuw een rol opeisen als onafhankelijke speler op het wereldtoneel of slagen de VS in hun virulente beleidskeuze om de volkenorganisatie op een zijspoor te zetten? 2006 wordt om die reden een cruciaal jaar voor de VN, zegt Bennis, tevens auteur van ‘Challenging Empire’, een boek over de relatie tussen de VS en de VN.

De VN kunnen aan het slot van een bewogen jaar wel twee succesjes voorleggen op het vlak van vredesopbouw en noodhulp. Er werd een Commissie voor Vredesopbouw opgericht, die landen bijstaat die net een (burger)oorlog achter de rug hebben. En er is een nieuw en verbeterd Centraal Fonds voor Noodhulp (CERF). Dat fonds is bedoeld om snel voor geld te zorgen bij natuurrampen of humanitaire crises.

Maar op het vlak van wereldwijd bestuur was 2005 een miskleun. De mislukte uitbreiding van de Veiligheidsraad - het orgaan dat de wereldvrede moet beschermen met resoluties - was waarschijnlijk de grootste ontgoocheling. Het voorstel om van 15 naar 25 leden te gaan stierf een stille dood tijdens de Wereldtop in september. Ach ja, we wisten tien jaar geleden al dat de uitbreiding onmogelijk was. De vijf permanente leden van de Veiligheidsraad (De VS, Groot-Brittannië, Frankrijk, Rusland en China) hebben absoluut niet de intentie om hun veto, of het misbruik ervan, op te geven, zegt Bennis.

Een meer realistische optie voor de (ontwikkelings)landen die streven naar meer invloed in de VN, heet meer macht voor de Algemene Vergadering. Alle 191 lidstaten zijn daar vertegenwoordigd. Met meer politieke wil, meer creativiteit en veel moed, kan de Algemene Vergadering 2006 toch gebruiken om zijn rol op te eisen als het meest democratische orgaan ter wereld.

De Amerikaanse ambassadeur John Bolton, ongetwijfeld de meest opvallende figuur van 2005 binnen de VN, wil de Algemene Vergadering net verzwakken. Hij eist dat de assemblee bevoegdheden afstaat aan het Secretariaat. Volgens de ontwikkelingslanden wil hij van de opvolger van Annan een soort CEO maken die de VN bestuurt als een gecentraliseerd Amerikaans bedrijf.

Een hervorming van het management is hoe dan ook aan de orde. Het Secretariaat kampt met een gebrek aan transparantie en aansprakelijkheid. De VN bazuinen overal ter wereld uit hoe belangrijk behoorlijk bestuur is, maar in eigen huis wordt dat concept onder de mat geveegd. Er heerst een cultuur van geheimhouding. Het olie-voor-voedselprogramma is een goed, maar zeker niet het enige voorbeeld van wat daaruit voortvloeit: moraalridders die zich stiekem verrijken met gemeenschapsgeld.

De VN hebben sinds kort een nieuw reglement aangenomen om VN-personeel te beschermen dat schandalen openbaar maakt. Die ‘klokkenluiderbescherming’ kan een goede zaak zijn, maar kan ook noodlottig worden voor de VN als ze misbruikt wordt voor lastercampagnes. Er lopen in Washington veel mensen rond die de VN liever kwijt zijn.

Annan wil in 2006 ook een onafhankelijk deontologische commissie en een onafhankelijke bureau voor ethiek oprichten. En er komt in februari een doorlichting van alle VN-programma’s die ouder zijn dan vijf jaar.

Naast vrede, noodhulp en interne hervormingen zijn ook de mensenrechten een prioriteit voor de VN in 2006. Een nieuwe Mensenrechtenraad staat bovenaan het verlanglijstje van Annan voor 2006. Annan hoopt dat tegen februari de baan vrij is voor een efficiënte en onpartijdige opvolger voor de huidige VN-Mensenrechtencommissie. Meer efficiëntie is echter pas mogelijk als repressieve regimes niet langer kunnen optreden als scheidsrechter. De VN-Mensenrechtencommissie is immers zo ongeloofwaardig omdat vertegenwoordigers van landen die weinig respect tonen voor de individuele rechten van elk mens, hun mensenrechtenschendingen schaamteloos onder de mat vegen en er niet voor terugdeinzen om anderen de les te spellen.

De VN-lidstaten hebben zich al achter het idee van een Mensenrechtenraad geschaard, maar over de concrete invulling ervan wordt nog onderhandeld. De repressieve regimes staan nog op de rem, zegt Hillel Neuer van de ngo U.N. Watch. Zij zien de zaak puur als een naamsverandering, of erger, de overgang naar een nog minder efficiënt mensenrechtenorgaan.