'Media maakten van Bali-terroristen martelaars'

Veel Indonesiërs zaten dagenlang aan hun tv gekluisterd, totdat in de nacht van 8 november de executie plaatsvond van de drie mannen die in 2002 werden veroordeeld voor een aanslag op een nachtclub op Bali. Bij die aanslag kwamen 202 mensen om het leven.
Onder de tv-kijkers was ook Saida, eigenaresse van een winkel met meubels en huisraad in Jakarta. “Heel veel mensen keken die zaterdagnacht naar de tv om te begrijpen wat er precies aan de hand was”, zegt de 35-jarige, alleenstaande moeder, die net als veel Indonesiërs geen achternaam heeft. “We hebben met vijf mensen gekeken en zijn pas om twee uur ’s nachts gaan slapen.” Het was niet de enige avond waarin ze samen met haar buren voor de tv zat. “We hebben de hele week tv gekeken, dag en nacht, om alle programma’s over die mannen te zien.”
De intense media-aandacht, zowel door tv als gedrukte media, heeft na de executie geleid tot een zelfonderzoek bij die media. Een deel van de kranten en tv-zenders zegt te betreuren dat de berichtgeving over de terroristen - Imam Samudra (38) en de broers Amrozi Nurhaqim (47) en Ali Ghufron (48) - hen een heldenstatus opleverde.
“In de afgelopen maand waren Amrozi en zijn vrienden bijna elke dag prominent aanwezig in het nieuws, op een manier die vergelijkbaar is met de media-aandacht voor beroemdheden met huwelijksproblemen of seksschandalen”, schreef de Jakarta Post in een commentaar. “Ze werden tv-sterren. Alleen in Indonesië kan een veroordeelde terrorist een medialieveling worden.”
Excessen
Tot de ‘excessen’ worden onder meer interviews met het trio en de persconferenties die ze in de gevangenis gaven, gerekend. In de media verschenen verhalen over de familie van de drie en details over het huwelijk van een van daders, die vlak voor zijn executie trouwde. De terroristen konden zichzelf op deze wijze neerzetten als martelaren.
“We hadden aanvankelijk het naïeve idee dat ze in een interview hun spijt zouden betuigen”, zegt Endy Bayuni, hoofdredacteur van de Jakarta Post. “Ze gebruikten de media echter om er een politiek circus van de maken. Ze verdedigden hun daden juist.”
De verslaggeving over de zaak heeft vragen doen rijzen over de journalistieke ethiek in Indonesië, dat in Zuidoost-Azië bekend staat als een van de landen met de meest onafhankelijke en vrije pers. “Veel mensen vinden dat de media, vooral de tv, een ethische grens hebben overschreden door deze mannen neer te zetten als helden”, zegt Dewi Fortuna Anwar van het Habibie Centrum, een gerespecteerde denktank in Indonesië. “Ze konden hun militante boodschap op prime time uitdragen.”
“Vervolgens begonnen mensen de drie te zien als martelaren. We zijn trots op onze vrije media, maar ze hebben enig werk te doen op het gebied van ethiek. Het is niet de taak van de overheid om de media te controleren.”
Jihad
De tv-stations die hun nationale publiek vrijwel dagelijks nieuws voorschotelden over de zaak, zeggen dat ze zich hebben laten leiden door de nieuwswaarde van de gebeurtenissen. Die kregen het karakter van een tv-drama doordat het publiek steeds in onzekerheid werd gelaten over de exacte datum van de executie. Die werd diverse malen uitgesteld, vaak zonder nadere uitleg door de autoriteiten.
“Naast de Amerikaanse verkiezingen was dit het belangrijkste nieuws. Dat kun je niet negeren”, zegt Rullah Malik van Metro TV, een nationale tv-zender die drie teams op pad had gestuurd om de zaak te verslaan. “We hebben diverse uitzendingen gehad over de drie mannen. Ons beleid was om duidelijk te stellen dat ze criminelen zijn, maar dat ze ook gezinnen en een sociale omgeving hebben. We wilden laten zien dat deze daden niet gerechtvaardigd worden door de islam. Dit is niet de jihad zo die bedoeld wordt in de islam.”
De aanslag in oktober 2002 zou aangestuurd zijn door Jemaah Islamiya, een netwerk van militante moslims. Indonesië telt het grootste aantal moslims van alle landen in de wereld. De meeste moslims hangen echter een gematigde en tolerante variant van de islam aan.
Op Bali, een eiland met een rijke hindoetraditie, werd gelaten kennis genomen van de executie van de drie mannen die met hun daad zoveel pijn en lijden hebben veroorzaakt. “Balinezen geloven in karma”, zegt Hira Jhamtani, een milieuonderzoeker die op Bali woont. “Maar toch was er een gevoel van opluchting. Een groep mensen heeft een multireligieuze gebedsbijeenkomst georganiseerd, waar werd gebeden voor de slachtoffers van de aanslag en voor de zielen van de daders”, zegt ze. “De Balinezen kunnen deze tragische episode nu afsluiten.”