“Nog tien jaar om rampscenario te voorkomen” (UDNP)

Het rapport dat het UNDP elk jaar publiceert om de verschillen in menselijke ontwikkeling in kaart te brengen, is dit jaar geheel gewijd aan de strijd tegen de klimaatverandering. Het tijdstip is doelbewust gekozen, tussen de publicatie van het syntheserapport van het Internationaal Klimaatpanel (IPCC) op 17 november en de komende klimaatconferentie in Bali van 3 tot 14 december.
Op wereldvlak meldt het rapport een gemiddelde economische groei van 4 procent. Die groei heeft in een aantal ontwikkelingslanden ook menselijke vooruitgang gebracht. Zo zijn in Vietnam en in Mozambique de armoede en de kindersterfte gedaald en werpt de economische groei in India en China ook zijn vruchten af.
Sinds 2000 is er zelfs in Afrika een lichte economische groei merkbaar, al blijft het continent nagenoeg een eeuw achter op de rest van de wereld. Het aantal mensen dat het moet stellen met minder dan één dollar per dag is gedaald van 29 procent van de wereldbevolking in 2004 tot 18 procent in 2006. Niettemin moet nog altijd 40 procent rondkomen met minder dan 2 dollar per dag.
Er gaapt dus nog altijd een diepe kloof tussen de arme en de rijke landen en de klimaatverandering dreigt die kloof nog groter te maken. De komende decennia zal de globale opwarming de levenskwaliteit van iedereen bedreigen, maar de minder ontwikkelde landen zijn het meest kwetsbaar. Sommige delen van Afrika mogen zich verwachten aan langdurige droogtes en watertekorten. Sloppenwijken zijn bijzonder kwetsbaar voor hevige stormen en extreme weersomstandigheden, kleine eilandstaten voor stijgende zeespiegels.
Ook de millenniumdoelen dreigen een maat voor niets te worden als het probleem van de opwarming niet wordt gecounterd. De strijd tegen de opwarming en de strijd tegen armoede zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, benadrukt het UNDP.
“Het rapport van dit jaar is uitzonderlijk omdat het alle begrippen in vraag stelt,” zegt Antonio Vigilante van het UNDP-bureau in Brussel. “Ontwikkeling, vooruitgang, economische groei, welzijn en veiligheid, alles krijgt een andere betekenis wanneer we die begrippen invullen vanuit het besef van de ecologische samenhang. De globale opwarming dwingt ons concepten die zo oud zijn als de Verlichting in vraag te stellen, vooral het idee dat vooruitgang ervoor zorgt dat de toekomst er beter zal uitzien dan het verleden.” 
Om rampscenario’s af te wenden en catastrofes te voorkomen, mag de opwarming in de loop van de 21ste eeuw de 2 graden niet overschrijden, zo berekende het IPCC.  Het klimaatpanel heeft zes scenario’s uitgewerkt, op basis van verschillend energiegebruik, en in al die zes worden de 2 graden overschreden. Het meest positieve scenario toont een opwarming tot 3,5 graden. In het slechtste geval komen we uit op 6 tot 7 graden. Berekeningen wijzen uit dat ons nog welgeteld tien jaar rest om het tij te keren. De gassen die nu worden uitgestoten zullen nog decennia zoniet eeuwen voelbaar zullen zijn, waardoor de corrigerende maatregelen van nu pas over enkele decennia hun vruchten echt zullen afwerpen.
Op wereldvlak moet de uitstoot van het broeikasgas CO2 tegen 2050 worden gehalveerd, zeggen de klimaatwetenschappers. Dat is een gigantische uitdaging, ervan uitgaande dat economische en demografische groei niet kunnen worden stilgelegd. Het rapport stelt voor dat de rijke landen het grootste deel van het werk doen en hun uitstoot verminderen met 80 procent ten opzichte van de uitstoot van 1990, het referentiepunt van het Kyotoprotocol. De ontwikkelingslanden moeten op dezelfde termijn een reductie van 20 procent realiseren.
Het Sternrapport rekende voor dat deze maatregelen 1 procent van het jaarlijkse bnp op wereldvlak zullen kosten. Het UNDP-rapport gaat uit van 1,6 procent van het bnp op wereldvlak. Dat is niet weinig, maar het is minder dan twee derde van de globale militaire uitgaven.
Niet iedereen heeft dezelfde mogelijkheden om zich te wapenen tegen de klimaatverandering. De één miljard mensen die minder dan 1 dollar per dag verdienen, hebben geen middelen om de schok op te vangen. Het rapport waarschuwt voor vorm van “aanpassingsapartheid”, waarbij de rijke landen op de eerste plaats aan zichzelf denken en de arme landen letterlijk laten zinken en uitdrogen.
De verantwoordelijkheid van de rijke landen voor de problemen in het Zuiden zijn niet gering. De aangroei van CO2-uitstoot in de VS tussen 1990 en 2004 overschrijdt die van heel zwart Afrika. Het is dan ook de taak van de rijke landen het voortouw te nemen om de trendbreuk te realiseren, zegt het UNDP.
Gebrek aan ambitie, onvoldoende besef van de hoogdringendheid van de zaak en het ontbreken van duidelijke indicatoren en drempelwaarden maken dat daadkrachtige acties achterwege blijven. Maar het belangrijkste dat ontbreekt, aldus het rapport, is de politieke wil. “We beschikken over de technologie én over de financiële middelen. Er is alleen politieke wil nodig.”
“We moeten onze kinderen in de ogen kijken”, zegt Jean Fabre van het UNDP in Genève, “Ofwel gaan we door met business as usual, en dan gaan we de geschiedenis is als de generatie van de grote onverschilligen. Ofwel zijn wij de generatie die de moed gehad heeft om een trendbreuk te realiseren.”