Rooibosthee dreigt onbetaalbaar te worden

Rooibos groeit alleen in Zuid-Afrika, in een regio die nu al te kampen heeft met ernstige gevolgen van de klimaatverandering.

Pieter Koopman, eigenaar van een theeplantage van 850 hectare in Suid-Bokkeveld in het westen van Zuid-Afrika, inspecteert een rooibosplant op zijn land. Hij maakt zich zorgen over de komende oogst. Door droogte en onregelmatige neerslag is in de afgelopen tien jaar meer dan de helft van zijn oogst verloren gegaan. Hij hoopt dat het dit jaar beter zal gaan.

“De afgelopen tien jaar waren erg zwaar. We moesten leren inspelen op de klimaatverandering, en we leren nog steeds”, zegt Koopman. De regen die normaal gesproken valt tussen mei en augustus, het traditionele plantseizoen voor rooibos, bleven uit. “Kiemplanten gingen dood, dat gebeurde elk seizoen”, zucht hij.
 
Koopman en andere boeren in de regio veranderden daarom hun werkwijze. Er werden inheemse planten aangeplant die als windscherm functioneren en bodemerosie moeten voorkomen, er werden waterreservoirs aangelegd en, misschien wel het allerbelangrijkst, de kiemplanten werden vervangen door zaad. “Zaad heeft meer tijd nodig om te groeien, maar is minder gevoelig voor droogte”, legt Koopman uit.

Rijst en maïs

Als de aanpassingen het gewenste resultaat opleveren, kunnen de rooibosliefhebbers in de wereld opgelucht adem halen, want alle rooibos komt uit Suid-Bokkeveld, een gebied van 20.000 vierkante kilometer in Zuid-Afrika. Pogingen om rooibos elders te verbouwen, mislukten. De plant gedijt het beste in Suid-Bokkeveld, waar de temperatuur in de winter daalt tot ongeveer 0 graden Celsius en in de zomer kan oplopen tot 48 graden.

De zorgen van de boeren zijn niet ongegrond. Experts voorspellen dat de landbouw in Afrika ten zuiden van de Sahara in de komende decennia ernstig hinder zal ondervinden van de klimaatverandering. Tegen 2050 zal door de veranderende weerspatronen de opbrengst van rijst, tarwe en maïs met respectievelijk meer dan 14 procent, 22 procent en 5 procent zijn afgenomen, voorspelt het Food Policy Research Institute in Washington DC.
 
“De toekomst van de rooibosboeren is sterk afhankelijk van hun vermogen de landbouwpraktijken aan te passen aan de klimaatverandering”, zegt Noel Oettle, programmamanager van de Environmental Monitoring Group (EMG), een niet-gouvernementele organisatie die rooibosboeren ondersteunt bij de aanpassingen en biodiversiteit promoot. 

Export

Rooibosthee is wereldwijd populair geworden vanwege de zoete, nootachtige smaak. De drank is ook gezond. Rooibos bevat geen cafeïne, is rijk aan antioxidanten en bevat mineralen zoals zink, koper, calcium, magnesium en kalium.

Volgens het Zuid-Afrikaanse ministerie van Landbouw exporteert het land jaarlijks 8 ton rooibosthee naar de belangrijkste markten, waaronder Duitsland, Nederland, Groot-Brittannië, Japan en de Verenigde Staten. Ook Chili, Polen en Rusland zijn grote afnemers.

De rooibosindustrie is nog steeds klein, met ongeveer driehonderd boeren die meestal niet meer dan een paar mensen fulltime in dienst hebben. Tijdens de oogst worden extra seizoensarbeiders ingezet. Suid-Bokkeveld is een arme regio die langzaam enige vooruitgang boekte nadat rooibosthee populair werd in het buitenland.

Zaadbank

In Suid-Bokkeveld wordt al nagedacht over het opzetten van een zaadbank met genetisch materiaal van de wilde rooibosplant, die sterker is dan de gecultiveerde variant. Laurenz Dworkin, eigenaar van een theeplantage van 100 hectare, overweegt om wilde rooibos te gaan kweken in combinatie met de gecultiveerde variant. “Wilde rooibos is nog geen commercieel aantrekkelijk product, maar dat kan veranderen”, zegt hij.

Dworkin is tegelijkertijd bezorgd over het commercialiseren van de wilde variant, omdat dat uiteindelijk meer kwaad dan goed kan doen. “De plant groeit langzaam, dus wilde rooibos kan niet op dezelfde schaal geoogst worden als gecultiveerde rooibos. Het kan maar eens in de twee jaar geoogst worden.” Boeren die eerder opbrengst willen zien, zullen de plant misschien toch jaarlijks gaan oogsten en daarmee uiteindelijk de soort kapot maken, zegt hij.

“Boeren moeten verantwoordelijk beleid voeren op de lange termijn denken”, zegt Dworkin. “Intussen zullen we moeten wennen aan het idee dat rooibosthee waarschijnlijk duurder zal worden.”