Een liter licht voor iedereen

Het licht scheen eerst in de Braziliaanse garage van Alfredo Moser. Hij werd afgesloten van het elektriciteitsnet wegens wanbetaling, maar verving zijn gloeilampen door grote plastic flessen, gevuld met water, die hij door het plafond stak: twee derde buiten, een derde binnen. Dankzij de breking en versterking van het zonlicht gaf dat ongeveer 50 Watt, voldoende om de schroeven en wisselstukken te vinden en verder te kunnen werken.

Geniaal, dat vond ook een onderzoeksgroep aan het Massachusetts Institute for Technology (MIT), die in 2009 op zoek was naar de goedkoopste lamp ter wereld. Een van die onderzoekers was Illac Diaz, een jonge Filipijnse econoom met zin voor sociaal ondernemerschap. Hij zou de idee van Moser opnemen en vertalen in een project dat intussen in overgenomen en uitgevoerd wordt in meer dan twintig landen over vier continenten.

5 uur zon voor ‘s nachts

De daglichtfles is een mooi idee, maar ze beantwoordt maar heel gedeeltelijk aan de lichtbehoeften van de meerderheid van de armen. Eenmaal de zon onder is, gaat de fles immers ook uit. Daarom ontwikkelde Diaz een heel goedkoop systeem om een klein zonnepaneel met batterij te koppelen aan een LED-lichtje in een plastic fles gevuld met water, om op die manier tot vijf uur na zonsondergang licht te hebben.

Het uitgangspunt bleef wel dat de prijs zo laag mogelijk moest zijn én dat assemblage, onderhoud en het vinden van wisselstukken lokaal moest kunnen gebeuren. ‘Alle hulpprojecten die gesofisticeerde technologie invoerden om de armen te helpen, mislukken’, zegt Diaz. ‘Mensen voelen zich niet verantwoordelijk en als de oorspronkelijke panelen stuk gaan zijn ze lokaal onvindbaar of te duur om te importeren, waardoor het hele systeem soms al enkele maanden na de feestelijke inhuldiging waardeloos wordt.’

Het systeem dat Liter of Light ontwikkeld heeft, kost voor lamp, fles, circuit en installatie zo’n zes euro. Wie daarvoor afhankelijk was van commerciële elektriciteitsleveranciers kan dat bedrag op enkele maanden tijd terugverdienen. Volgens de cijfers van LoL spaart een gemiddeld gezin al snel 6 dollar per maand uit op zijn elektriciteitsrekening.

Bovendien ontstaat er in dorpen en wijken waar men de open source technologie begint toe te passen een micro economisch weefsel rond de liters licht, met herstellers, installateurs, verkopers van lampen, batterijen… Een installateur verdient gemiddeld een halve dollar aan elke geïnstalleerde lichtfles. In de Filipijnen, met intussen 220 dorpen of wijken die uitgerust zijn met lichtflessen, zijn er dus mensen met een echt inkomen dankzij deze sociale onderneming.

De lichtfles heeft uiteraard ook een positief effect op de uitstoot van broeikasgassen. Oxfam berekende voor de Filipijnse groep dat een gewone lamp van 50W gemiddeld tot 200 kg CO2 per jaar uitstoot, wat bij 200.000 gloeilampen die vervangen worden door fleslampen een besparing van 40 miljoen kg CO2 oplevert.

Een gang van licht

Onderzoek wijst uit dat de aanwezigheid van voldoende straatverlichting in die kampen of in sloppenwijken de criminaliteit aanzienlijk daalt.

De enorme humanitaire noodsituatie die op de centrale eilanden van de Filipijnen ontstond na de verwoestende doortocht van de cycloon Hayan, eind november 2013, triggerde de groep rond Illac Diaz om hun idee ook toe te passen en aan te bieden voor vluchtelingen- of opvangkampen.

‘Onderzoek wijst uit dat de aanwezigheid van voldoende “straatverlichting” in die kampen of in sloppenwijken de criminaliteit aanzienlijk daalt. Zelfs in Amerikaanse en Britse steden leidt straatverlichting tot een daling van criminaliteit met 20 procent. Vooral vrouwen en kinderen lopen vaak gevaar om aangerand te worden, wat hen belet buiten te komen. Als we dat probleem goedkoop, lokaal en snel kunnen aanpakken, dan is dat toch fantastisch nieuws voor de meest kwestbare groepen onder de armen, niet?’, vraagt Diaz retorisch.

De ingrediënten van de huiselijke nachtlamp werd in design aangepast voor straatdoeleinden. De Liter of Light wordt dan een Corridor of Light. Voor de palen wordt in principe gebruik gemaakt van dunne pvc-buizen, die zowat overal beschikbaar zijn. Op sommige plaatsen vervangt met die buizen door bamboe. Essentieel is dat het ontwerp heel toegankelijk is en meteen toegepast kan worden,. Vaak gebeurt dat door vrouwencoöperaties.

‘De noodhulporganisaties sparen ook veel geld en tijd uit door voor deze low-tech, tow-cost oplossing te kiezen’, zegt Diaz. Vaak gaat 60 to 70 procent van het hulpbudget naar logistiek -het verplaatsen van gespecialiseerde goederen over lange afstanden-, terwijl er lokale oplossingen mogelijk zijn.’ Volgens Diaz is de technologie zo soepel en eenvoudig dat het maar twee, drie dagen duurt eer een afgelegen dorp van licht voorzien kan worden. In crisissituaties is die snelheid vaak cruciaal.

Een ander belangrijk onderdeel van het “business model” is dat LoL investeert in de opleiding van vrijwilligers, vaak jongeren of vrouwen. ‘Hulp is veel te vaak de verkoop van diensten of producten’, zegt Diaz. Voor LoL is het een dienst die als het goed gaat mensen meteen ook een beetje inkomen of besparingen op hun uitgaven opbrengt, en die binnen de gemeenschap zorgt voor bijkomende kennis en competentie. Die laatste is volgens Diaz ‘heel vaak latent aanwezig, maar wordt veel te weinig aangeboord, opgewekt, versterkt.’

Lichten kost geld

Liter of Light wordt in de Filipijnen gepromoot en gecoördineerd door MyShelter Foundation, een sociale onderneming die opgericht werd door Illac Diaz. Het centrale kantoor in Manilla draait op tien mensen, met een jaarbudget van 85.000 dollar. Dat geld komt vooral van internationale sponsors, zoals Pepsi, Pepsi en de Amerikaanse ambassade in Manilla. Maar de stockage en verkoop van onderdelen levert ook een kleine bijdrage tot het functioneren van de organisatie, al wil men vermijden om de lokale kleine zelfstandige uit de markt te duwen.

Door de klimaatverandering stijgt het aantal humanitaire noodsituaties, en dus ook de behoefte om snel in te grijpen en de schaarse middelen juist in te zetten.

Op 19 januari kreeg Liter of Light in Abu Dhabi de Zayed Future Energy Prize in de categorie non-profit. Dat is goed voor een injectie van niet minder dan 1,5 miljoen dollar. Wat gaat de organisatie daarmee doen? Diaz aarzelt, omdat de plannen wel al bestaan maar nog niet onthuld kunnen worden. On the record wil hij wel kwijt dat het grotendeels gebruikt zal worden om een internationale campagne op te zetten die een vermenigvuldigend effect op de verlichting van arme of getroffen groepen in het Zuiden moet hebben.

De snelle uitbreiding van het bereik van de lichtflessen en de lichtgangen is ook urgent, zegt Diaz: ‘Door de klimaatverandering stijgt het aantal humanitaire noodsituaties, en dus ook de behoefte om snel in te grijpen en de schaarse middelen juist in te zetten. De Verenigde Naties bouwen kampen, de mensen maken daar een stad van. Dat betekent dat ze ook heel snel elektriciteit nodig hebben. Dat maakt duurzamere ontwikkeling mogelijk. En als mensen daar met eigen handen aan kunnen meewerken, versterkt dat ook hun gevoel van waardigheid.’

Alle foto’s: © Liter of Light