Deze Georgiërs verzetten zich al decennialang tegen ‘nachtmerrie uit sovjettijdperk’

Georgische activisten verzetten zich al meer dan dertig jaar tegen de bouw van de waterkrachtcentrale Namahwani. Politici en lobbyisten brandmerken hen als Russische spionnen, homofoben en ultranationalisten. Toch blijven ze strijdbaar: ‘Ze zijn bang van ons, daarom voeren ze deze moddercampagnes.’

‘Glorie aan je vrouwelijkheid en je menselijkheid! Op de gezondheid van wie zich niet liet intimideren!’

Een man brengt een toost uit op activiste Maka Suladze (52). Een andere man valt hem bij: ‘Je bent als een familielid! Je hebt de Rioni-vallei en ons allemaal gered! Zonder jou zou hier nu een enorm meer zijn!’ Maka Suladze glimlacht bescheiden en knikt in de richting van de mannen. Het is een zwijgend dankgebaar.

Aan de oever van de Rioni-rivier is het lekker fris. Mannen steken vlees op pinnen en schenken lokale wijn in plastic bekers, vrouwen snijden tomaten en sla. Het is feest, want niet alles is verloren.

Even verderop, op een open plek, verstoppen festivalbezoekers zich voor de meedogenloze zon onder de daken van talloze standjes. Ze proeven wijn en lokale lekkernijen: olijven, kaas en brood met lobiani (gepureerde rode bonen).

Het wijnfestival in het dorp Twishi, zo’n 45 kilometer ten noorden van Koetaisi, de op twee na grootste stad van Georgië, is geen gewoon feestje. Het is ‘een voortzetting van onze strijd tegen de waterkrachtcentrale Namahwani’, benadrukt Suladze.

Namahwani is, zoals de activiste het omschrijft, ‘een nachtmerrie die haar familie sinds het sovjettijdperk plaagt’.

Was de waterkrachtcentrale opgetrokken geweest, dan zouden verschillende dorpen, waaronder Suladzes geboortedorp, onder water zijn verdwenen. En daarmee ook een schat aan cultureel erfgoed, kerkhoven, gebieden rijk aan biodiversiteit en unieke druivensoorten.

‘Hydraulische boom’

Het eerste project van de 160 meter hoge dam werd in 1985 goedgekeurd. De bouw ervan zou uiteindelijk niet doorgaan door protesten van bewoners en onderzoeken die de winstgevendheid van de investering in twijfel trokken.

Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie werden de plannen voor Namahwani opgeschort. Totdat toenmalig president Micheil Saakasjvili in 2009 het project nieuw leven probeerde in te blazen.

Saakasjvili kondigde een ‘hydraulische boom’ aan: Georgië zou ‘zelfvoorzienend worden op het gebied van elektriciteit’. Alleen: het Turks-Koreaanse consortium dat de werkzaamheden zou uitvoeren, trok zich al snel terug. En dus lag het project zes jaar stil.

De huidige regeringspartij Georgische Droom, opgericht vlak voor de parlementsverkiezingen in 2012 door Bidzina Ivanisjvili, beloofde geen enkele grote waterkrachtcentrale ten koste van de lokale bevolking toe te staan.

‘Ivanisjvili herhaalde de woorden van de mensen die protesteerden tegen de waterkrachtcentrale in zijn verkiezingstoespraken’, vertelt Suladze. Met succes: Suladze stemde op Georgische Droom. ‘Maar zodra de partij aan de macht kwam, zette die het beleid van de vorige regering voort!’

Buitenlandse investeringen

Op nieuwjaarsdag 2016 werd Suladze getroffen door groot onheil: haar huis ging in vlammen op. ‘Ik kreeg meteen het bericht dat Clean Energy Group, het bedrijf dat het project wilde uitvoeren, de schade zou vergoeden als ik zou verhuizen.’

Suladze weigerde. Ze herbouwde het huis – ook al zou haar dorp in de toekomst onder water komen te staan– en bleef krachtig weerstand bieden. Ze dacht dat ze alleen stond in het gevecht. Tot ze in 2018 ‘even bezorgde mensen’ en milieuactivisten ontmoette.

‘Het overheidscontract met het Turkse bedrijf ENKA is een echt anti-Georgisch contract.’

Ze begon deel te nemen aan vergaderingen, evenementen en protesten. Zo ontstond ‘de Beschermers van de Rioni-vallei’. De beweging verenigde demonstranten tegen waterkrachtcentrales in het hele land. Ze opende de ogen van Georgiërs voor de duistere kant van buitenlandse investeringen.

‘Had de regering mij ervan overtuigd dat de relocatie van mijn hele familie, inclusief het graf van mijn broer, het land ten goede zou komen, dan zou ik onmiddellijk weggaan. Ik zou niet eens om een compensatie vragen. Maar deze investering is schadelijk voor iedereen!’, zegt Suladze.

Ook docent economie Beka Natsvlischli is niet overtuigd dat de regeringsplannen het volk ten goede zouden komen. Hij was parlementslid van Georgische Droom, maar verliet de partij in 2019. ‘Het overheidscontract met ENKA, het Turkse bedrijf dat de aandelen van de vorige Noorse aannemer aankocht, is een echt anti-Georgisch contract.’

ENKA zou vijftien jaar lang een vast inkomen uit de verkoop van elektriciteit van de Georgische staat verkrijgen. ‘Waar zouden ze dat geld vandaan halen?’, werpt de docent op. ‘Uit de zakken van de belastingbetaler! Dus welk voordeel zouden wij hieruit halen?’

Bovendien zou ENKA na vijftien jaar het recht hebben om elektriciteit te verkopen aan wie het maar wil. Ook tijdens de piekvraag naar elektriciteit in Georgië. ‘Over wiens energiezekerheid hebben we het dan?’ lacht wijnproducent Archil Chachkiani.

Oorlog Oekraïne

De acties van de Beschermers van de Rioni-vallei zijn intussen succesvol gebleken. Ze hebben ervoor gezorgd dat internationale instellingen hun houding ten aanzien van investeringen in waterkrachtcentrales hebben veranderd, vertelt Lela Rekhvjasjvili. Ze is activiste en gepromoveerd aan het Instituut voor Regionale Geografie van Leibniz in Leipzig.

‘De Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBWO) en de Europese Investeringsbank, die leningen verstrekken voor dergelijke projecten, zijn minder opdringerig geworden in hun promotie van waterkracht.’

‘Investeringen in waterkracht liggen opnieuw op tafel. We zullen zien wat de toekomst brengt.’

Door de oorlog in Oekraïne is de context echter veranderd, benadrukt ze. ‘Investeringen in waterkracht liggen opnieuw op tafel. We zullen zien wat de toekomst brengt en of de kabel onder de Zwarte Zee daadwerkelijk wordt aangelegd.’

Op 17 december 2022 ondertekende de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, een memorandum: de EU beloofde de energiekabel die de EU met Georgië verbindt mee te financieren. ‘Het project zou Georgië grote voordelen kunnen opleveren: het land zou een elektriciteitshub kunnen worden en de Georgische elektriciteitsmarkt zou kunnen integreren in de EU-markt’, verzekerde von der Leyen.

In zijn eindejaarstoespraak benadrukte Georgisch premier Irakli Garibasjvili dat zijn land veel zou kunnen verdienen aan de verkoop van elektriciteit aan de Europese Unie. In dezelfde toespraak zei hij ook dat Georgië meer moet investeren in waterkracht om onafhankelijk te worden van Rusland.

Maar in welke mate is het land écht afhankelijk van de import van Russische elektriciteit?

Banden met Rusland

In 2022 importeerde Georgië 1265 miljoen kWh elektriciteit uit Rusland en 130 miljoen kWh uit Azerbeidzjan. ‘We importeren uit Rusland in de winter, wanneer het waterpeil lag is en waterkrachtcentrales weinig energie opwekken’, zegt Dato Chipasjvili van Green Alternative. De ngo vecht voor ecologische en sociale rechtvaardigheid in Georgië. ‘Maar dat wil niet zeggen dat we afhankelijk zijn.’

Margvelasjvili bevestigt het. ‘In feite zijn we meer afhankelijk van Azerbeidzjan dan van Rusland.’

Niettemin worden de activisten die gezellig zitten te tafelen aan de oevers van de Rioni-rivier ‘vijanden van energie-onafhankelijkheid, vooruitgang en ontwikkeling’ genoemd. Ook worden ze uitgemaakt voor ‘achterlijk en ongeschoold’. In een reeks pro-regering-tv-kanalen worden ze weggezet als ‘Russische spionnen’.

Georgische Droom voert een agressieve informatiecampagne sinds 2020. ‘Het is grappig dat politici en lobbyisten ons, demonstranten, Russische spionnen noemen’, zegt wijnproducent Chachkiani. ‘Ze suggereren dat Rusland ons financiert.’

ENKA heeft drie keer zoveel projecten voltooid in Rusland als in Turkije: het bedrijf was onder meer verantwoordelijk voor de herontwikkeling van de Doema en het regeringsgebouw. Het bouwt momenteel een nieuw hoofdkantoor voor de technologiegigant Yandex.

De zoekmachine Yandex.ru promoot Russische propaganda en verwijdert kritische inhoud over het Kremlin, inclusief berichten over de Russische agressie tegen Oekraïne.

Petre Tsiskarisjvili, secretaris-generaal van de door Saakasjvili opgerichte partij Verenigde Nationale Beweging, meent dat de demonstranten inderdaad financiële steun krijgen ‘van buitenaf’. ‘Laten we niet vergeten dat Rusland zich graag in de binnenlandse aangelegenheden van Georgië mengt en conflicten aanwakkert om er zelf voordeel uit te halen.’

‘Het is bekend dat Rusland sinds onze onafhankelijkheid desinformatie verspreidt.’

Het is logisch in dit geval, meent Tsiskarisjvili met volle overtuiging. ‘Want als we niet genoeg elektriciteit kunnen produceren, zullen we die uit Rusland moeten kopen. Dat is de reden waarom de activisten Turkije, de Europese Unie en zelfs Amerika willen tegenhouden om in ons land te investeren!’

Ook Murman Margvelasjvili, nationaal expert van het Internationaal Energieagentschap en directeur van het Instituut voor Energie en Duurzame Ontwikkeling aan de Ilia State University in hoofdstad Tbilisi, spreekt over ‘externe betrokkenheid’ en ‘hybride oorlogsvoering’.

‘Ik heb geprobeerd om met deze mensen te praten. Hun uit te leggen dat waterkrachtcentrales gunstig zijn voor het land. Ik heb mythen als “waterkrachtcentrales werken niet echt” de wereld uit geholpen. Maar ik botste op een muur.’

Margvelasjvili geloofde al snel dat er iets niet in de haak was. ‘Deze mensen kunnen beïnvloed zijn door actoren die niet noodzakelijkerwijs willen dat de Georgische energiesector zich ontwikkelt. Het gaat over de voor de hand liggende verdachten uit Rusland, maar het kan ook om anderen gaan.’

Net zoals Margvelasjvili, beweert Giorgi Abramisjvili, een lobbyist voor de waterkrachtcentrale, dat de demonstranten ‘een instrument zijn geworden van een hybride oorlog die zou moeten leiden tot energieafhankelijkheid van Rusland’.

‘Het is bekend dat Rusland sinds onze onafhankelijkheid desinformatie verspreidt. Vaak valt die in vruchtbare grond. Zoals in het geval van Namahwani en het Turkse bedrijf ENKA. De lokale bevolking protesteerde omdat ze was verteld dat moslims een bedreiging vormden voor het christendom.’

Suladze schudt het hoofd afkeurend. ‘Wat maakt het uit waar het bedrijf vandaan komt? ENKA is geen serieus bedrijf. Toen de protesten in hevigheid toenamen, begon ENKA mensen te betalen om hun het zwijgen op te leggen. In plaats van de klachten te onderzoeken en tests te herdoen. Het bedrijf beloofde ontwikkeling. Op een plek die nota bene onder water ging staan!’

Vreedzaam verzet

Activiste Suladze legt uit hoe de Beschermers ook als voorbeeld werden aangehaald, toen de regering de omstreden ‘buitenlandse agenten’-wet wilde invoeren. Die bepaalt dat organisaties die meer dan 20% van hun financiering uit het buitenland ontvangen als zogenaamde buitenlandse agenten aangemerkt kunnen worden. ‘We eisten toen een ontmoeting en bewijsmateriaal. Het antwoord van de overheid? Zoek maar iemand op jouw niveau.’

Dat is exact wat ze deden. Zo reageerden twee leiders van Georgische Droom op de uitnodiging van activist Varlam Goletiani (30) voor een televisiedebat. Ze verklaarden dat ‘Goletiani aan de kant staat van landen die de energieonafhankelijkheid van Georgië niet waarderen.’

Voor de deelnemers aan het wijnfestival is Goletiani een legende. De familie Chachkiani steunt zijn activiteiten al sinds 2018, toen de Beschermers van de Rioni-vallei nog niet bekend waren. Goletiani riep van bij het begin op tot vreedzame demonstraties. Zelfs toen de politie met geweld de protesten probeerde te onderdrukken.

Tijdens een massademonstratie in februari 2018 in Koetaisi benadrukte Goletiani dat de deelnemers geduld moesten hebben, omdat het om een lang gevecht gaat. Het was volgens hem mogelijk om te winnen, maar alleen als de beweging vreedzaam en verenigd bleef.

Suladze, die tijdens de demonstratie voor Goletiani haar speech gaf, pleitte voor een heel andere tactiek: gewelddadige aanvallen. Ze herinnerde eraan dat demonstranten tegen waterkrachtcentrales in het bergachtige Svanetië (in het noordwesten van het land) en in Pankisi (ten oosten van Tbilisi) in het verleden hun doel alleen bereikten omdat ze hun toevlucht namen tot geweld.

Uiteindelijk zouden de Beschermers van de Rioni-vallei voor een vreedzaam pad kiezen: ze hielden 208 dagen lang de wacht, totdat de politie de tenten weghaalde en het terrein afzette.

Smet op het blazoen

De Beschermers van de Rioni-vallei kunnen nog steeds rekenen op aanzienlijke steun onder de Georgische samenleving. Ondanks herhaaldelijke lastercampagnes, en zelfs ondanks het incident van 5 juli 2021. Een deel van de Beschermers nam die dag deel aan een bijeenkomst georganiseerd door het patriarchaat van de Georgisch-Orthodoxe Kerk.

‘We hebben gehoor gegeven aan de oproep van het patriarchaat om te protesteren tegen de propaganda van niet-traditionele levensstijlen. Wij zijn niet tegen lgbtq+’ers, maar tegen de Pride Parade’, verzekerde activiste Marita Museliani toen.

De deelname beroerde heel wat gemoederen. Toch is er meer aan de hand, menen de activisten. ‘De regering wilde onze beweging in diskrediet brengen. Lange tijd konden de Beschermers zich tegen aanvallen verzetten, maar uiteindelijk vielen ze ten prooi aan homofobie. Ze hebben daardoor veel liberale aanhangers verloren, onder wie ook ik’, zegt Rekhvjasjvili teleurgesteld.

‘Liberale leden van het maatschappelijke middenveld en kritische media zijn inmiddels gestopt met de berichtgeving over het incident. Maar tegen die tijd had de beweging zoveel processen in gang gezet dat ze nog steeds genoeg macht had om ENKA tegen te houden.’

Onderhandelingen in het geheim

In 2021 trok ENKA zich terug uit het project vanwege ‘contractbreuk’ en ‘overmacht’. Tot nu toe is er nog geen nieuwe investeerder gevonden.

‘Het is de schuld van de demonstranten dat investeerders zich terugtrekken!’ zegt Petre Tsiskarisjvili. ‘De overheid moet vanaf het begin met de lokale bevolking praten. Het is logisch dat, als ze eenmaal beginnen te demonstreren, de regering hen niet zal overtuigen om te stoppen met het vernietigen van de eigendom van de investeerder.’

Officieel heeft ENKA geen verliezen geleden ten gevolge van de protesten. ‘Er waren wel beschuldigingen dat de apparatuur in brand is gestoken, maar niemand heeft het kunnen bewijzen’, zegt Dato Chipasjvili. ‘De lokale bevolking vermoedt dat ENKA de schade zelf heeft veroorzaakt. Want hoe kun je iets in brand steken op een plek die wordt bewaakt door de hele politie van West-Georgië?’

‘We willen tonen dat we niet opgeven, dat we bij elkaar blijven.’

Demonstranten hebben herhaaldelijk gezegd dat ‘destructieve methoden onaanvaardbaar zijn’. Toen ze in 2020 en 2021 de wegen naar de bouwplaats blokkeerden, benadrukte activiste Marita Museliani dat het belangrijk is om ‘emoties onder controle te houden, constructief en binnen de wet te handelen’.

Het is niet bekend wat er verder zal gebeuren. ENKA eist dat de Georgische regering ruim 600 hectare land terugkoopt die het bedrijf voor een periode van 99 jaar tegen een symbolisch bedrag heeft gekocht of gehuurd. Dat is in overeenstemming met het contract. Het bedrijf kan er zelf een marktprijs voor eisen.

De zaak wordt momenteel behandeld door internationale arbitrage in Parijs. Maar niemand weet in welk stadium de onderhandelingen zich bevinden. Alles gebeurt in het grootste geheim. Net zoals het contract tussen Georgische Droom en het Turkse bedrijf ook in een waas van geheimzinnigheid was gehuld.

‘Dat is een zeer gevaarlijk contract!’ zegt Chachkiani. ‘We zouden dure elektriciteit moeten kopen. Duurder dan van andere aanbieders! Wij waren de eersten die lastige, maar legitieme vragen stelden. En we kregen geen antwoorden omdat de acties van de regering in strijd zijn met de wet. Hun projecten dienen niet de belangen van de samenleving’, zegt Suladze.

Met het wijnfestival in Twishi gaat de zoektocht naar antwoorden alvast onverminderd voort. En Suladze blijft onverminderd strijdbaar. ‘We willen tonen dat we niet opgeven, dat we bij elkaar blijven.’

Het artikel kwam tot stand dankzij de steun van Journalismfund Europe.