"Botswana zet inheemse San alsnog voet dwars"

Botswana zou de San uit het gebied wil houden om er diamantmijnen te kunnen exploiteren. Volgens Jumanda Gakelebone, woordvoerder van First People of the Kalahari, de organisatie die de San vertegenwoordigt, weigerde Botswana de afgelopen maanden internationale waarnemers en journalisten toegang tot het land. Hetzelfde lot onderging recent ook de speciale VN-rapporteur voor inheemse bevolkingsgroepen, Rodolfo Stavenhagen.
In Botswana begon de overheidscampagne om 5.000 San te evacueren uit hun wildreservaat in de Kalahari-woestijn in 1985, nadat in de regio diamanten werden ontdekt, zegt Gakelebone. Tussen 1997 en 2005 werden vrijwel alle San gedwongen hun land te verlaten. “Mensen werden in trucks afgevoerd en honderden kilometer verderop op straat gezet”, zegt Gakelebone. In december vorig jaar bepaalde een rechtbank in Botswana dat de verhuizing in strijd was met de wet. De San zouden het recht hebben terug te keren naar hun geboortegrond.
De zaak trok veel internationale aandacht en daar was de regering niet blij mee, zegt Gakelebone. “Buitenlandse journalisten die verhalen schreven over de gedwongen verhuizing van de San, mogen nu het land niet meer in. De regering weet dat mensen de waarheid zullen vertellen tegen journalisten en mensenrechtenactivisten.”
Naast Stavenhagen werd ook zeventien andere buitenlanders in maart de toegang tot Botswana geweigerd. Onder hen bevonden zich medewerkers van Survival International, een ngo die opkomt voor de rechten van inheemse bevolkingsgroepen, BBC-verslaggever John Simpson en andere journalisten en activisten.
“Deze acties van Botswana roepen veel vragen op”, zegt David Monyae, docent internationale betrekkingen aan de Universiteit van Witwatersrand in Zuid-Afrika. “Een daarvan is of Botswana zich wel houdt aan de VN-richtlijnen waaraan het zich heeft verbonden. Het lijkt erop dat de regering iets te verbergen heeft.”
Survival International deelt die conclusie. “De regering van Botswana heeft duidelijk iets te verbergen voor de speciale VN-rapporteur. Ondanks de uitspraak van het Hooggerechtshof, die in het voordeel van de bosjesmannen was, probeert de regering de terugkeer van de San tegen te houden”, zegt Stephen Corry, directeur van Survival International.
Volgens Gakelebone geloven de San dat ze een vloek over zich hebben afgeroepen, doordat ze het land van hun voorouders hebben verlaten. “Onze voorouders zijn er begraven. We praten met hen en het land geeft ons geneeskrachtige kruiden. Door de vloek krijgen we nu te maken met vreemde gewoonten en ziekten zoals aids en tuberculose. Drugs- en alcoholmisbruik maakt onze mensen kapot”, zegt hij.
De San zijn van oorsprong jagers en verzamelaars. Ze worden gezien als de ‘aboriginals’ van Zuidelijk Afrika. Antropologen beweren dat het de oudste inwoners van de regio zijn. Er zijn in Zuidelijk Afrika sporen van de San teruggevonden die dateren van 20.000 jaar geleden.
In totaal telt de regio ongeveer 100.000 San. Vijftigduizend leven in Botswana, 4.500 in Zuid-Afrika, 38.000 in Namibië, 1.600 in Zambia en 1.200 in Zimbabwe, volgens de Working Group of Indigenous Minorities in Southern Africa (WIMSA) in Windhoek (Namibië).