Waar gaat het Congolese uranium heen?

Op zich geen opzienbarend nieuws. Al decennia lang worden in heel Congo, na de ineenstorting van de formele mijninfrastructuren, ertsen gedolven door artisanale mijnwerkers. Vaak zijn dat vrouwen en kinderen, die met hun blote hand in de grond ploeteren op zoek naar rijkdom.
Dat is in de uraniummijn van Shinkolobwe niet anders, stelden de twee lokale onderzoekers vast. Waarmee ze bevestigden wat heel Katanga al tijden weet. Maar niemand heeft er een idee van hoeveel mensen aan kanker zijn gestorven als gevolg van deze jarenlange ondeskundige, onbeschermde zoektocht naar uranium.
De Katangese mensenrechtenorganisatie eiste daarom terecht dat er eindelijk paal en perk zou worden gesteld aan die permanente bedreiging van de volksgezondheid.

‘Staatsgevaarlijke activiteiten’

De overheid ontkende de feiten evenwel keihard en beschuldigde het tweetal van staatsgevaarlijke activiteiten. Zelfs naar Congolese maatstaven gemeten een buitenproportionele reactie. De mijn van Shinkolobwe is immers officieel al decennia gesloten en verzegeld.
Een treurig einde van een installatie die mee wereldgeschiedenis heeft geschreven: dankzij het Katangese uranium hebben de Amerikanen de atoombommen kunnen fabriceren die op Hiroshima en Nagasaki zijn gedropt.
Maar een nieuwe toekomst gloort: afgelopen maart heeft Congo een contract gesloten met de Franse nucleaire groep Areva (met drie vestigingen in België) voor de ontginning van uranium. En laten onze twee mensenrechtenactivisten nu juist ook hiertegen scherpe kritiek hebben geuit, waarschijnlijk de échte reden voor hun arrestatie. Hadden zij gelijk?

Vaag contract

Het mondiaal magazine MO* meldde in januari vorig jaar dat Areva al veertig jaar twee uraniummijnen in Niger exploiteert en daar een bijzonder slechte reputatie heeft opgebouwd: het springt erg slordig om met radioactief afval en doet onvoldoende om de werknemers te waarschuwen tegen de gevolgen van straling.
Het contract met Congo is, zoals gebruikelijk, vaag en legt geen concrete veiligheidsmaatregelen op. Een betere bescherming voor de mijnwerkers, al dan niet artisanaal, zit er dus niet in.
Het is overigens maar de vraag of de officiële heropening van de mijn in Shinkolobwe het probleem van de illegale ontginning annex handel oplost.

Verontrustende vragen

Want er zijn een paar vrij verontrustende vragen te stellen. Jef Coeck doet dat op zijn weblog ‘Salon van Sisyphus’.

1. Onder het Mobutu-bewind werd in de ‘gesloten’ mijn naar schatting 25.000 ton uranium gedolven. Waar is dat naartoe ? Niemand weet het.
2. In de hoofdstad Kinshasa bestaat een centrale opslagplaats voor uranium. In 2007 meldden Britse bronnen dat een aanzienlijke hoeveelheid - er was sprake van een 100-tal staven - uit die opslagplaats verdwenen was. De voorzitter van de Congolese commissie voor Atoomenergie, Fortunat Lumu, werd samen met een medewerker gearresteerd wegens uraniumsmokkel. Sedertdien werd noch van hem noch van de verdwenen staven iets vernomen. Waar zijn ze naartoe? Niemand weet het.

Hallucinant of absurd?

Tegen deze achtergrond wordt een ogenschijnlijk absurd verhaal heel hallucinant. Het is afkomstig van Adam Hochschild, de Amerikaan die ook bij ons bekend/berucht is wegens zijn boek over Leopold II, Leopold’s Ghost. Hij heeft een rondreis gemaakt in het door terreur en geweld geteisterde Oost-Congo en doet daar verslag over in The New York Review of Books.
Op wandel door Goma, de hoofdstad van Noord-Kivu, wordt hij aangesproken door een man die hem vraagt of hij uranium wil kopen. Hochschild: ‘Hij beweert klanten gehad te hebben in Zuid-Afrika, Europa en Saudi-Arabië. Het uranium is getest met geigertellers en is de bonne qualité! En veilig verpakt: twee kilo elk in een zeventien kilo wegende stralingsvrije container. Prijs? 1,5 miljoen dollar. Maar daar kan over gepraat worden…’

Naïeve blanken?

Soortgelijke verhalen doen al heel lang de ronde in de door expats bezochte drankgelegenheden in Lubumbashi. Normaal gesproken is de reactie van een nuchtere geest dan dat het gaat om gewiekste oplichters die naïeve blanken proberen anderhalf miljoen dollar uit de zakken te kloppen voor een lege doos.
Maar wie zich zorgen maakt over het uraniumprogramma in Iran of over de mogelijkheid dat terreurorganisaties kernwapens in handen krijgen, doet er misschien toch beter aan eens nader te onderzoeken waar al dat Congolese uranium heen gaat. Hopelijk heeft mevrouw Clinton het stuk van Hochschild gelezen en wrijft ze het bij haar aanstaand bezoek aan Congo onder de neus van president Kabila.
Toevallig heropent het Belgisch consulaat in Lubumbashi dezer dagen zijn deuren. Het kan zich dan al meteen inzetten voor de vrijlating van één van de twee Congolese mensenrechtenactivisten, die nog in de kerker zit. Onder impuls van onze eigen dynamische minister van Buitenlandse Zaken.
Walter Zinzen is ex-VRT-journalist